‘Vrouwenrechten verbeteren lukt niet met één actie. Daar zijn duizend-en-één acties en verhalen voor nodig’, vertelt Misha Melita, de maker van de podcast Sheherazade, een driedelige radiodocumentaire over huiselijk geweld in Iran. De titel van de serie verwijst naar de vertelster van de verhalen van 1001 nacht. Dat klassieke boek vertelt over een koning met liefdesverdriet. Uit wrok tegen de vrouw die hem verliet bestelt hij elke nacht een andere vrouw om mee te slapen. ’s Ochtends vermoord hij haar. Het liefdesverdriet knaagt daardoor aan het hele land. Tot Sheherazade bij de koning komt slapen. Zij vertelt hem ’s avonds een verhaal met zo’n spannende cliffhanger, dat hij haar een dag respijt geeft. Hij moet en zal weten hoe het verhaal verder gaat. Dit grapje lukt Sheherazade 1001 nachten achter elkaar, waardoor de koning geneest van zijn liefdesverdriet en trouwt met Sheherazade.

Vrouwenrechten

In de podcast volgt Melita een groep activisten die op verschillende manieren voor vrouwenrechten strijden. ‘Iran is een van de weinige landen ter wereld waar geen wetgeving is tegen huiselijk geweld. Er zijn geen blijf-van-mijn-lijfhuizen en omdat er geen wetgeving is kan de politie ook niets voor vrouwen doen’, vertelt Melita. ‘Als een vrouw trouwt, krijgt haar man alle zeggenschap over haar. Hij mag bepalen over haar gaan en staan en kan haar zelfs verbieden om een internationale voetbalwedstrijd te spelen voor het Iraanse team. Als de man van zijn vrouw wil scheiden, kan dat zonder opgaaf van reden. Wil een vrouw scheiden, dan is dat bijna onmogelijk. Zelfs als haar man haar mishandelt.’

Activisten

De activisten willen het onderwerp bespreekbaar maken. Dat doen ze door er op zo veel mogelijk plekken over te praten met mensen. Ze spreken vreemden aan op straat en in de tram en ze vertellen over hoe zijzelf mishandeld werden. En ze hebben een eigen podcast, waarin ze verzamelde verhalen over huiselijk geweld delen. ‘Als je met niemand praat over wat je thuis meemaakt, weet je niet of het normaal is, of anderen dat ook meemaken en wat je eraan kunt doen’, vertelt Melita. ‘Door je verhaal te delen word je minder alleen.’

Nieuwe wet

‘Daarnaast spelen de activisten de legal game,’ vertelt Melita. ‘Met een wetvoorstel voor vrouwenrechten, geschreven in formele, juridische taal, spreken ze hun onderdrukker – de patriarchale staat – aan in zijn eigen taal. Ook al is de wet bij voorbaat kansloos, omdat het veel te radicaal is, toch laten ze op die manier weten: “Wij begrijpen jouw machtsspelletje. Sterker nog: we zijn jouw macht zat en zullen je in je eigen domein pakken.”’ De wet werd inderdaad niet behandeld.

Maatschappelijke commotie

Maar maatschappelijk verandert er toch langzaam iets in Iran. Melita volgt de ontwikkelingen in het land op de voet: ‘Recent is een meisje van veertien, Romani Ashrafi,  die van huis was weggelopen door de politie thuisgebracht, ondanks haar smeekbedes. Bij thuiskomst heeft haar vader haar op gruwelijke wijze vermoord. Het voorval zorgde voor zo veel maatschappelijke commotie, dat er nu ineens wel weer ruimte is om over vrouwenrechten, in ieder geval in het licht van eerwraak, te praten. Zelfs tijdens de coronacrisis.’

Indirect bespreekbaar

Wat Melita opvallend vindt in de manier waarop de Iraanse vrouwenrechtenactivisten te werk gaan, is de indirecte wijze waarmee ze hun punt maken. ‘Dat wetsvoorstel was heel duidelijk, maar via het delen van hun verhalen op allerlei plekken bewandelen een andere weg. Via een verhaal leggen ze indirect een probleem bloot. Dat is in Iran heel normaal. Van Iraniërs in Nederland begreep ik dat ze de Nederlandse directheid vaak bot en onaardig vinden, zelfs als wij denken open en beleefd te zijn.’

Taboe in Nederland

‘Een probleem aan de kaak stellen via een verhaal kan voor een onderwerp als huiselijk geweld misschien ook in Nederland goed werken’, denkt Melita. ‘Ik heb geen zicht op hoe erg het taboe rondom huiselijk geweld in Nederland is, maar het feit dat ik weinig mensen ken die het hebben meegemaakt is op zich al verdacht.’

Onzichtbare mechanismen

‘Taboes hebben te maken met onzichtbare mechanismen. Waarom praten vrouwen niet over huiselijk geweld? Omdat ze denken dat het niet zo erg is? Omdat ze het gevoel hebben dat ze minder belangrijk zijn dan mannen? Omdat ze denken dat áls ze erover zouden vertellen tegen de politie, ze niet gehoord zouden worden? Dat zijn mechanismen die niet alleen in Iran spelen, maar in alle landen met die door (voornamelijk) mannen worden geregeerd. Zij het in verschillende mate.’

Podcast

Daarom is een podcast volgens Melita ook zo’n geschikt medium voor dit onderwerp en andere taboes. ‘Via een podcast kunnen deze verhalen toch anoniem verteld worden. Een podcast is een intiem medium, je luistert het op jouw moment, meestal via oortjes. Dat komt heel dichtbij.’ De podcast Sheherazade is te luisteren via iedere podcastapp, of via Anchor.fm/Sheherazade.