Inclusieve mantelzorgondersteuning houdt rekening met de diversiteit onder mantelzorgers: ‘En dat begint met zelfreflectie’, zegt Roos Pijpers, die namens Movisie betrokken was bij de inhoud van de video’s, en zelf ook te zien is in twee van de negen filmpjes. ‘Denk eens na over je eigen achtergrond en levensloop. Hoe beïnvloedt dat hoe je mantelzorgers benadert? Wat zie je wel, en wat zie je misschien niet?’

Over het hoofd zien

De afgelopen jaren is het besef al wel gegroeid dat de ondersteuningsbehoeftes van mantelzorgers sterk uiteen kunnen lopen. In reactie daarop is het ondersteuningsaanbod aangepast. Pijpers vindt dat een positieve ontwikkeling. ‘Maar’, voegt ze er direct aan toe: ‘doorgaans is dat nieuwe aanbod specifiek gericht op een bepaalde doelgroep, zoals jonge mantelzorgers, mantelzorgers van mensen met dementie of mantelzorgers met een migratieachtergrond. Wat we daarbij over het hoofd zien, is dat er ook binnen die groepen enorme verschillen kunnen bestaan.’

Intersectionaliteit

Pijpers komt hiermee terecht bij de meest recente inzichten om inclusieve mantelzorgondersteuning te benaderen: rekening houden met intersectionaliteit. ‘Dat gaat over de kruispunten van de diversiteitsfactoren zoals leeftijd, gender en sociaal-culturele achtergrond. De combinatie van al die kenmerken verschilt per persoon. En die combinatie kan bepalend zijn voor hoe iemand het mantelzorgen beleeft en welke ondersteuning daar het best bij past.’ Het diversiteitsvlechtwerk maakt dit inzichtelijk.

Wel of niet religieus

In een van de filmpjes geeft Yvette Wittenberg, docent en onderzoeker aan de Hogeschool van Amsterdam, een treffend voorbeeld door zichzelf als witte hoogopgeleide vrouw te vergelijken met Pijpers, eveneens wit en hoogopgeleid. ‘Je zou dan kunnen aannemen dat we dezelfde manier van ondersteunen prettig vinden. Maar misschien ben ik wel religieus en jij niet en heb ik daardoor hele andere wensen.’

Voor de file uit

Pijpers wijst op de enorme verschillen binnen de groep werkende mantelzorgers. ‘Voor iemand die in de bouw werkt en elke dag voor de files uitrijdt naar het werk om aan het eind van de dag doodmoe thuis te komen, is mantelzorg iets heel anders dan voor een kenniswerker met flexibele werktijden die deels thuis kan werken.’

In de volle breedte

In de videoreeks legt Pijpers de begrippen diversiteit, inclusie en intersectionaliteit helder uit. Die kennis voedt de manier waarop je op je eigen situatie reflecteert. Met het diversiteitsvlechtwerk in je achterhoofd zie je waar je eigen kenmerken elkaar kruisen in het vlechtwerk. ‘Ook als je zelf geen mantelzorger bent, helpt dat om gevoel te krijgen voor wat er bij de mantelzorger allemaal kan spelen. Het helpt om mensen in de volle breedte te zien.’

Dynamische behoefte

Pijpers benadrukt overigens dat dit juist een van de kwaliteiten is van sociaal werkers: ‘De ander zien in de persoonlijke behoefte en in de context. Specifiek voor mantelzorgondersteuning is verder goed om te weten dat de zorg die verleend wordt, en dus de ondersteuningsbehoefte, dynamisch is. Denk maar aan ggz-problematiek: die mantelzorg fluctueert en kan een leven lang in pieken en dalen gaan.’

Verschuivende opvattingen

Een andere vorm van dynamiek voltrekt zich over generaties heen, bijvoorbeeld door verschuivende opvattingen over mantelzorg, zegt Pijpers. ‘Neem families met een migratieachtergrond. Bekend is dat in veel niet-westerse culturen de traditie van zorgen voor je naasten zeer vanzelfsprekend is. Maar in de tweede en derde generatie komt het vaak voor dat de mantelzorgers volop actief zijn op de arbeidsmarkt en misschien niet naast de deur wonen. Dat brengt onherroepelijk met zich mee dat zij anders aan gaan kijken tegen mantelzorg.’

Devies

Verder voegt ze er nog aan toe dat de mantelzorgrelatie soms ook niet enkelvoudig is: ‘Iemand kan mantelzorger zijn, maar zelf ook zorg ontvangen. Denk aan een vrouw van middelbare leeftijd die voor haar hoogbejaarde vader zorgt, en die zelf een ziekte krijgt en daarom mantelzorg ontvangt van haar eigen dochter. Als die dochter een kindje krijgt, wordt de situatie ineens wéér heel anders.’ Vraag vooral aan de mantelzorger zelf wat die nodig heeft en hoe die het prettig vindt, luidt het devies.

Open aanbod

Wat dit allemaal betekent voor het ondersteuningsaanbod, valt eigenlijk wel mee, geeft Wittenberg in een van de video’s aan. ‘Werken met diversiteit betekent echt niet dat je ineens allerlei verschillende ondersteuningsmogelijkheden moet bieden voor al die verschillende mensen. Zorg juist voor openheid binnen de interventies die je biedt. Stel je hebt aanbod voor studerende mantelzorgers. Dan kan het zijn dat er mensen zijn die dit aanbod ook interessant vinden, ook al studeren ze niet. Zeg je dan dat die niet mee mogen doen? Of zijn ze juist heel welkom?’

Meer kruispunten dan werkuren

Inclusieve mantelzorgondersteuning hoeft ook niet te betekenen dat jij degene bent die het allemaal zelf moet doen, stelt Pijpers bovendien. ‘Het diversiteitsvlechtwerk helpt om te voorkomen dat je blinde vlekken hebt. Maar er zijn meer kruispunten in het vlechtwerk dan dat er werkuren zijn. Kijk vooral goed wat in een bepaalde situatie relevant is. Kun je dat zelf niet bieden, bekijk dan wat anderen kunnen inbrengen. Heb dus kennis van je eigen gemeente en van de sociale kaart.’

Vlotte samenwerking

Bij het inschakelen van andere partijen is het nuttig als de samenwerking vlot verloopt. In het tweede blok van drie video’s is er daarom ook aandacht voor samenwerking bij inclusieve mantelzorgondersteuning. Over dat thema vertellen Roos Scherpenzeel van Movisie en Ilse de Bruijn, adviseur bij Common Eye.

Verbaasd

De laatste drie filmpjes gaan over het op gang brengen en borgen van veranderingen. Suzanne Verdonschot is onderzoeker bij Kessels & Smit en zij heeft een even eenvoudig als effectief advies als je aan verandering wilt werken: ‘Uit mijn onderzoek blijkt dat er een sterke kracht uitgaat van de persoonlijke uitnodiging. Bedenk wie er zin zou hebben om met je mee te doen of wie belangrijke kennis heeft. Bel diegene op of stuur een mail en je zult verbaasd zijn over hoe vaak mensen vaak ja zeggen.’

Gericht oogsten

Om veranderingsprocessen blijvend te maken, heeft Verdonschot eveneens een nuttig advies, waarbij een reflectieve blik opnieuw helpend is: ‘Kijk achterom! Zie wat al gelukt is. Wat is er al gerealiseerd aan dingen die blijvend zijn? Bijvoorbeeld in het aan de mantelzorger vragen wat die eigenlijk nodig heeft. Dat kun je gericht oogsten en dan kun je zien dat je een pad aan het bouwen bent.’

Metafoor

In hetzelfde filmpje gebruikt Verdonschot ook nog de metafoor van een buschauffeur. Wil je weten waarvoor? Bekijk dan het laatste van de negen filmpjes. Alle negen video’s zijn te zien op de website van Movisie.