Eenzaamheid is een topic, zowel als het gaat om het opsporen ervan als over de verschillende aanpakken er tegen. De taak van professionals begint bij het signaleren en het gesprek over eenzaamheid, zegt Maryse den Hollander , adviseur bij kennisinstituut Movisie. Met collega’s Martha Talma en Meike Heessels van de Hogeschool Arnhem Nijmegen heeft zij een training ontwikkeld om dat gesprek te voeren. Want gemakkelijk is dat niet, zo blijkt steeds weer. ‘Je leert erover praten als je weet welke belemmeringen je zelf moet overwinnen.’

Eenzaamheid

Gevoelens van eenzaamheid zijn voor ieder persoon anders. Het is niet een kwestie van meer bingo- en kaartavondjes organiseren en dan voelen mensen zich minder eenzaam. Om erachter te komen wat eenzaamheid voor mensen betekent is het gesprek erover de eerste stap, weet Maryse den Hollander. Zij is ook adviseur in de adviescommissie voor VWS bij het actieprogramma “Eén tegen eenzaamheid”. ‘Het begint met luisteren naar wat mensen nu echt ervaren bij eenzaamheid. Willen ze er iets mee? Willen ze erover praten of misschien niet?’

Oordeel

Om het gesprek te voeren moet je een aantal stappen zetten, zegt Den Hollander. ‘In de eerste plaats moet je bewust zijn van hoe je zelf dat gesprek in gaat. Wat is je houding, heb je al een oordeel over de eenzaamheid van je cliënt? Belangrijk is dat je met een open blik het gesprek voert, dus zonder oordelen te vormen of zo snel mogelijk met oplossingen aan te komen. Kijk vooral naar wat mensen zelf willen en kunnen. Als je dat niet doet, dan gaat de wereld waarin die eenzame cliënt zich bevindt niet open. Maar dat is wel wat je wil bereiken om iemand voor de langere termijn te kunnen helpen.’

Geen tijd

Welke professional moet dat gesprek voeren? De thuiszorgprofessional heeft daar meestal geen tijd voor. ‘Sommige professionals nemen die tijd bewust wél want ze zien dat er aandacht nodig is voor het verhaal van de cliënt. Als de professional zelf het gesprek niet kan voeren, dan moet hij of zij het signaal van eenzaamheid bij de teamleider of bij een andere collega neerleggen. Er moeten in ieder geval mensen zijn die ermee aan de slag gaan. Om ruimte te maken voor deze gesprekken is het wel nodig dat de zorg- en welzijnsorganisaties het belang ervan zien en eenzaamheid op hun agenda hebben staan.’

Alarmbellen

De coronacrisis maakt eenzaamheid nog meer zichtbaar, zegt Maryse Den Hollander. ‘Ik las in de krant het verhaal van een vrouw die in een verzorgingstehuis is overleden aan eenzaamheid. Er moeten toch signalen zijn geweest die alle alarmbellen doen afgaan bij professionals? Wat gebeurt er bij deze mensen? Mensen die een langere periode eenzaam zijn, kunnen in een negatieve spiraal terecht komen: ze zijn kwetsbaar, lusteloos, depressief, ervaren fysieke en mentale stress en gaan steeds verder achteruit. Je hoeft niet gelijk een netwerk proberen te bouwen rondom zo’n kwetsbare oudere. Maar je moet wel het gesprek aangaan: waar is de eenzaamheid begonnen? Je moet terug gaan naar het leven van die cliënt.’

Valkuilen

Een gesprek voeren over eenzaamheid vraagt inleving, de professional moet aanvoelen waar het bij de cliënt om draait, zegt Den Hollander. Maar kijk uit voor valkuilen, zoals snelle adviezen en oplossingen. ‘Belangrijk is om bij jezelf de belemmeringen in zo’n gesprek te onderkennen.  Professionals kunnen bijvoorbeeld oplopen tegen eigen oordelen, hebben moeite om de cliënt te motiveren, vinden geen mogelijkheden om de cliënt uit de situatie te halen of zijn bang voor de reactie van een cliënt. Ook professionals moeten hun belemmeringen overwinnen. Evenals de cliënt zijn angst en schaamte opzij moet zetten om het gesprek te voeren over eenzaamheid.’

Training

‘Oordeelloos kunnen luisteren en horen wat er werkelijk speelt en wat voor de cliënt waardevol is.’ Dat is, zegt Den Hollander, wat professionals moeten doen om het gesprek over eenzaamheid te voeren. ‘Het gaat om het mens zijn van je cliënt. Natuurlijk is het lastig  om zonder oordeel een gesprek te voeren als de bierflesjes bij de cliënt door de tuin vliegen of als je te horen krijgt dat je niks te maken hebt met zijn of haar leven. Een professional moet achter het gedrag van zijn cliënt de mens kunnen horen en zien.’ Dat leer je in de training “In gesprek over eenzaamheid”.

Meer informatie over de training kun je vinden bij Movisie>>