Dit artikel is vanwege de Dag van de Jeugdprofessional (22 september) tijdelijk gratis, tot en met 25 september
Jennifer Bergkamp is wijkverpleegkundige en kunstenaar tegelijk. Ze maakt tekeningen in pastel, vaak in opdracht, maar ze vraagt met haar werk ook vaak aandacht voor maatschappelijke thema’s. Zo tekende ze verpleegkundigen en andere zorgverleners toen ze zag hoeveel bagger zij en haar collega’s in de coronacrisis over zich heenkregen.
Mohamed El Ammari, jarenlang begeleider in de jeugdzorg en nu vooral werkzaam als trainer en verbinder, zag deze expositie, ‘Helden in de zorg’, in het Oude Raadhuis in Aalsmeer. Gezien de enorme werkdruk en volkswoede als het over uithuisplaatsingen en andere thema’s binnen de jeugdzorg gaat, zouden die professionals ook wel zo’n expositie verdienen, vond hij.
‘Had zelf zwart beeld van jeugdzorg’
Voor Jennifer zat aan die vraag nog wel een belangrijk persoonlijk tintje: ze heeft een mislukt jeugdhulptraject achter de rug. ‘Ik was zelf teleurgesteld in de jeugdzorg en had er daardoor een zwart beeld van. Maar ik noem mezelf graag een voorvechter van het complete verhaal, en dus moest ik ook dit verhaal vertellen. Dankzij Mohamed leerde ik dat jeugdzorgprofessionals net zoals verpleegkundigen en verzorgenden heel zorgvuldig te werk gaan. Ze hebben alles voor die kinderen over, maar ook proberen ze het beste voor de ouders te doen. In elke casus is er overleg met allerlei disciplines. Ook na ingrijpende beslissingen zoals een uithuisplaatsing blijft de twijfel: hebben we het wel goed gedaan? Ze proberen continu te blijven leren.’
Jeugdzorgprofessionals gestalkt
Jennifer portretteerde niet de echte kinderen, maar maakte tekeningen bij de verhalen die ze hoorde van jeugdzorgprofessionals. Er kwamen ook teksten bij. De verhalen verzamelen was overigens ingewikkeld. Vanwege logische privacybelangen, en omdat veel professionals ook voor hun eigen veiligheid anoniem moeten werken. Een collega van Mohamed werkt met jongeren die op de top 600 staan, een lijst van veelplegers. In online communicatie met Mohamed gebruikt deze professional nooit zijn eigen naam. ‘Anders wordt die collega zeker gestalkt’, weet Mohamed. Jennifer merkt aan sommige woedende reacties op LinkedIn op haar eigen posts over de expositie hoe heftig bedreigingen kunnen zijn.
Moeten slapen in hondenhok
Voorbeelden van verhalen die als inspiratie zijn gebruikt kan het tweetal wel geven. Maar van welke jeugdzorgprofessional de casus komt zeggen ze niet. Een situatie die Jennifer erg aangreep, omdat deze laat zien hoe emotioneel beladen afwegingen in de jeugdzorg kunnen zijn, betrof een casus met een jongen met ADHD. ‘Deze jongen was thuis te druk voor zijn ouders. Hij nam de jeugdbeschermer mee naar buiten om te laten zien waar hij dan sliep. In een hondenhok, op een heel oud matras. Als je dat hoort, dan weet je dat jeugdzorgprofessionals soms letterlijk het leven van kinderen moeten redden. En dat zij het dus verdienen om op een voetstuk gezet te worden.’
Traumabeertje
Jennifer maakte ook een tekening bij een casus van een broertje en een zusje die niet meer op hun ouders konden rekenen. Op de tekening geeft het oudere broertje een kus op het voorhoofd van zijn zusje. Haar blik zegt dat ze daar voor nu voldoende aan heeft. Een prachtig symbool van veiligheid bieden, vindt Mohamed. Een andere favoriet van hem is het traumabeertje. Een jongen was ontvoerd door zijn moeder, werd opgehaald door jeugdbescherming en politie, en kreeg zo’n beertje. Op de achterbank van de politieauto bleef hij het beertje aaien, helemaal in zichzelf gekeerd.
Een kinderhandje streelt over het pootje van een beer.
Een achteloze liefkozing temidden van chaos.
Je kreeg deze pluche bliksemafleider
uit gehandschoende vreemde handen.
Terwijl jouw blik vol nieuwsgierige bewondering,
getrokken werd door zwaailichten.
In de hoop het trauma te versnipperen,
te groot om in 1 keer te bevatten.
Ik vraag mij af hoe ik dat straks ga uitleggen,
ontvoering door 1 van de ouders.
Jouw kleine vingers grijpen zich vast in het pluche,
mama wordt begeleid in een van de politiewagens geplaatst.
Als er straks meer tijd is om alles te bevatten,
meer ruimte om de herinnering uit te leggen.
Zal hij er nog steeds zijn,
om vast te houden en tranen te drogen.
Om achter te verstoppen
en om mee te slapen.
De Traumabeer.
Opgebrand
De tekeningen en de foto’s van Erik de Rijk, die jeugdzorgmedewerkers in het volle licht zette, zijn een positief eerbetoon aan te negatief neergezette sector. Als samenleving moeten we het veel meer hebben over hoe belangrijk zorg en welzijn voor ons is, benadrukt Mohamed. Ook omdat jeugdzorgprofessionals, maar ook andere sociaal werkers, al op jonge leeftijd opgebrand dreigen te raken. ‘In sommige situaties trappen cliënten letterlijk tegen jeugdbeschermers aan omdat de spanning eruit moet. Die jeugdbeschermer blijft dan gewoon staan, ziet dát als zijn of haar werk. Moet je nagaan als je als twintiger zulke heftige casussen meemaakt. En je denkt: dit hoort er gewoon bij. Je durft je misschien niet eens kwetsbaar op te stellen, je wilt je sterk houden voor je cliënten en je meer ervaren collega’s. Maar die worstellen misschien ook wel.’
‘Intervisie niet als verplicht nummer zien’
Maar niet alleen de maatschappij moet zich de impact van werken in zorg en welzijn realiseren, stellen Jennifer en Mohamed. Professionals moeten zich ook zelf meer durven uit te spreken over wat hun werk met hen doet. ‘Als je een moment voor intervisie hebt, pak dat moment dan ook’, benadrukt Mohamed. ‘Zie het niet als verplicht nummer. Ga het geconcentreerd in met alle vragen die bij jou leven. Heb je nog voldoende uren? Heb je iets heftigs meegemaakt wat je kwijt moet? Voel je nog dezelfde passie die je had toen je voor dit werk koos of voel je belemmeringen, en zo ja wat heb jij dan nodig? Te vaak denken we: “Ik ben te druk voor intervisie, komt volgende week wel”. Dat is al een signaal dat je niet lekker in je vel zit.’
Van elkaar leren
Op ikwaardeerdezorg.nl laat Mohamed allerlei zorgverleners en hulpverleners aan het woord over hun ervaringen, de mooie en de minder mooie. ‘Dat is al een manier om van elkaar te leren. Daarnaast bied ik trainingen aan en intercollegiale intervisie. Omdat ik vind dat de zorg alleen toekomst heeft als we de professionals helpen overeind te blijven staan. Hoe houden zij plezier en energie, dat zou in de politiek, in de media en op straat een veel groter thema moeten zijn. Hopelijk draagt de expositie daar aan bij.’
De expositie Helden in de jeugdzorg is tot en met 27 november te zien in het Oude Raadshuis in Aalsmeer. Er zijn plannen om er een reizende tentoonstelling langs gemeenten in heel Nederland van te maken. De expositie Helden in de Jeugdzorg is mede mogelijk gemaakt door: Capricorn Lijsten te Hoofddorp, MULTI Supplies, Kenter Jeugdhulp, Kunst en Cultuur Aalsmeer, Hortus Supplies International en Q Fit Shoes.
Jennifer Bergkamp werkt momenteel ook aan een eigen boek, Lofzang, waarin ze de kunst combineert met haar ervaringen als een verpleegkundige. Inschrijven voor de pre sale kan op haar website pencil-art.nl.
Een tegengeluid is prima, als ook het inktzwarte beeld van de jeugdzorg mag worden getoond. Zelf is mij gebleken hoe moeilijk het is, om juist de complexe en levenslange gevolgen van een jeugd vol geweld, haat en onderdrukking te kunnen tonen. Alleen die eerste zin al:”Van alle kanten trapt de maatschappij tegen jeugdzorg aan.” Is het soms onbekend, dat pleegoduers van alle kanten tegen het pleegind mochten en zelfs moesten trappen, zogenaamd om van het ‘kind van slechte ouders’ van die ‘keurige burgers’ te maken? En dat de maatschappij van alle kanten liet weten totale minachting te hebben voor pleegkinderen en hun leed? Pleegkinderen zijn de meest kwetsbare populatie van de samenleving, alles wat daar fout gaat versterkt nog eens de problematiek , dus mag uiterste zorgvuldigheid worden geist en is het tonen van wat mis gaat zelfs een plicht. Is het dus niet meer dan logisch om de levenslange ellende die jeugdzorg veroorzaakte onder de aandacht te brengen van een breed publiek? Het gaat niet om een incident, het gaat om tienduizenden kinderen die langdurig onder jeugdzorg leden én nog altijd lijden. De samenleving heeft evenzeer recht om via kunst te zien welke diepe ellende een systeem teweeg kan brengen in het leven van kinderen, en hoe dat doorwerkt in het later leven. Zeker, als een samenleving zelfs nog durft om het voormalige jeugdzorgkind de schuld te geven van de complexe probelemn waarmee het kampt in het latere leven. Als het gaat om zorg en welzijn, zal je ook deze kanten moeten durven tonen. De werkelijke helden zijn niet de jeugdzorg medewerkers, maar de voormalige jeugdzorgkinderen die nog iets weten te bereiken in hun leven, zelfs zonder zorg vanuit de samenleving!