Rozetta Meijer is onderzoeker Veiligheid en Sociale Stabiliteit bij Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) en één van de auteurs van het rapport Weerbaar tegen discriminatie. In Nederland ervaart bijna de helft van de jongeren met een migratieachtergrond wel eens discriminatie op basis van hun etnische of culturele achtergrond. Het rapport heeft tot doel professionals beter zicht te geven op wat werkt in het weerbaar maken van deze jongeren.

Weerbaar maken

Meijer: ‘Er is nu vaak aandacht voor het tegengaan van discriminatie, maar er is nog weinig aandacht voor het weerbaar maken van de jongeren die ermee te maken krijgen, om te voorkomen dat ze eraan onderdoor gaan. Natuurlijk is het van belang dat we tijd besteden aan het tegengaan van discriminatie, maar het helemaal stoppen kun je niet. Dus is het van belang de jongeren die ermee te maken hebben, of kunnen krijgen, weerbaar te maken.’

Discriminatie heeft vergaande gevolgen

Het weerbaar maken van (mogelijke) slachtoffers van discriminatie is van belang omdat de gevolgen van discriminatie en uitsluiting vergaand kunnen zijn. Op drie gebieden zijn de gevolgen merkbaar. Meijer: ‘Het eerste gebied betreft de identiteitsontwikkeling. Jongeren die te maken krijgen met discriminatie, kunnen daardoor een lager zelfbeeld krijgen en minder eigenwaarde en worden belemmerd in hun ontwikkeling. In het tweede gebied vind je mentale problemen. Zo kan discriminatie of uitsluiting leiden tot opgekropte woede, agressie, gevoelens van eenzaamheid, frustratie en het gevoel nergens bij de horen. Uit onderzoek in de Verenigde Staten komt daarnaast naar voren dat mensen die te maken hebben, of hebben gehad, met discriminatie ook vaker last hebben van een depressie of angststoornis. Tot slot zijn er nog fysieke gevolgen. Daarbij kun je denken aan slaapproblemen, hoofdpijn, hart- en vaatziekten en maag- en darmproblemen.’

Weinig aandacht voor weerbaarheid

Het is dus van belang dat er aandacht is voor het weerbaar maken van deze jongeren. En dat begint op beleids- of managementniveau. Meijer: ‘Onder jongeren zelf leeft het onderwerp heel erg, maar toch zie je in het werkveld dat er in veel organisaties geen specifieke aandacht is voor het weerbaar maken van deze jongeren. In een presentatie die ik onlangs gaf aan jongerenwerkers, kreeg ik van de deelnemers terug dat er in hun organisaties soms wel eenmalig aandacht aan besteedt wordt, maar niet duurzaam.’ Meijer weet dat er landelijk wel veel weerbaarheidstrainingen zijn voor jongeren, maar er zijn er maar weinig die echt gericht zijn op het weerbaar maken tegen discriminatie. ‘Het zou goed zijn als dat onderwerp meer op de agenda komt te staan.’

Overal worden voorlichtingen, trainingen en workshops gegeven om discriminatie te verminderen en acceptatie te vergroten. Maar al die aandacht heeft niet automatisch het gewenste effect. Wat werkt dan wel? Lees meer >>

Assets en resources

Maar hoe doe je dat eigenlijk? Een jongere weerbaar maken tegen discriminatie? In het rapport dat Meijer en haar collega’s opstelden, is te lezen dat mensen die weerbaar zijn over bepaalde assets beschikken en toegang hebben tot bepaalde resources. Deze assets zijn een positieve identiteit, zelfvertrouwen, zelfregie, reflectief vermogen, sociale vaardigheden en inzicht in discriminatie en stigmatiseringsprocessen. De resources bestaan uit steun vanuit de ouders en de bredere sociale omgeving, zoals docenten, sociaal werkers en vrienden.

Te veel aanpassen maakt minder weerbaar

Sociaal professionals, bijvoorbeeld jongerenwerkers, kunnen een grote rol hebben in het versterken van een aantal van die assets. Bijvoorbeeld als het gaat om de positieve identiteit van jongeren. Meijer: ‘Wat in ons onderzoek sterk naar voren kwam, is dat het van belang is dat jongeren trots zijn op hun eigen etnische, culturele en/of religieuze identiteit en ze daarnaast ook een binding hebben met de Nederlandse samenleving. Jongeren die zich heel erg aanpassen aan de Nederlandse samenleving, en daarbij hun eigen afkomst bijvoorbeeld negeren of onbelangrijk maken, blijken minder weerbaar te zijn dan jongeren die trots zijn op die afkomst.’ Wil je jongeren als professional helpen bij het ontwikkelen van een positieve identiteit dan kun je ze bijvoorbeeld helpen hun roots te ontdekken, op zoek te gaan naar hun familiegeschiedenis en ze stimuleren trots te zijn op kenmerkende elementen van hun afkomst.

Aanbieden van kennis

Een andere manier waarop sociaal professionals jongeren kunnen helpen weerbaarder te worden, is door in te zetten op het aanbieden van kennis. Waarmee je dus de asset inzicht in discriminatie en stigmatiseringsprocessen kunt vergroten. ‘Help ze bijvoorbeeld te herkennen wanneer er sprake is van discriminatie. Waar de ene jongere alles discriminatie vindt, ontkent de ander juist dat er gediscrimineerd wordt. Help ze te herkennen wanneer er sprake is van discriminatie, geef inzicht in hoe ze er nu mee omgaan en leer ze dat er verschillende manieren zijn om ermee om te gaan’, aldus Meijer. Ze stelt dat er in de basis vier mogelijk reacties zijn op discriminatie: polariserend/agressief reageren, vermijden, conformeren (vergaand aanpassen) of verbinden waarbij je op zoek gaat naar ontkrachting van vooroordelen en het gesprek aangaat. Meijer: ‘Het is niet zo dat één van die vier reacties de beste is. Per situatie kan een andere reactie het meest passend zijn. Maar jongeren alleen al laten inzien dat er verschillende manieren zijn waarop ze kunnen reageren, kan al helpen om hun weerbaarheid te vergroten.’

Averechts

Kun je als professional ook iets verkeerd doen als je jongeren weerbaar probeert te maken? Ja, denkt Meijer. ‘Het gaat niet goed als je je heel sterk gaat richten op het aanpassen aan de samenleving. Natuurlijk is het belangrijk dat jongeren weten wat de gedragsregels in Nederland zijn en dat ze hun plekje hebben in de samenleving. Maar als je niet erkent dat ze deelidentiteiten kunnen hebben, wordt het lastig. Je kunt bijvoorbeeld Afghaans, maar ook Nederlands zijn. Dochter, maar ook zus. In een verschillende context heb je een verschillende identiteit. Je bent meer dan dat ene stukje. Herkenning en erkenning van de verschillende deelidentiteiten is van belang. Heb daar dus ook oog voor.’

Meer weten? Lees dan hier het hele rapport Weerbaar tegen discriminatie >>