Deze opinie is geschreven door Hedda van ’t Land, directeur van Mentaal Beter Jong

Ongeveer 4 procent van alle studenten heeft wel eens ADHD-medicijnen gebruikt zonder recept. Zij krijgen die medicijnen zoals Ritalin® vaak van medestudenten die de medicijnen wel op recept hebben gekregen. Dat concludeerden het Trimbos-instituut en het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) vorig jaar in een monitor.

Op nos.nl sloegen diverse deskundigen vorige maand alarm. Kinder- en jeugdpsychiater Gigi van de Loo-Neus bij Karakter, gespecialiseerd in ADHD-problematiek, zegt dat veel mensen zich weinig bewust zijn van de bijwerkingen van ADHD-medicatie. “Het kan invloed hebben op je slaap, je metabolisme, je bloeddruk. Studenten die het zonder recept slikken denken: ik neem er nog eentje bij, terwijl iemand die het gestructureerd gebruikt weet hoeveel hij nodig heeft.”

Pillen als Ritalin kunnen heel gevaarlijk zijn

De werkzame stof in Ritalin® is methylfenidaat. Deze stof staat op lijst 1 van de Opiumwet. ‘Dat betekent dat de overheid het beschouwt als een middel met onaanvaardbare risico’s voor de volksgezondheid.’ Het mag dan ook niet oneigenlijk gebruikt worden, dus niet zonder voorschrift en controle van een arts.

Als oplossing pleiten deskundigen op nos.nl voor betere controles onder patiënten, om zo meer grip op de uitgifte van ADHD-medicatie te hebben. Maar die aanpak zal niet afdoende zijn. De vraag is waarom veel jongeren grote moeite hebben zich te concentreren. Wat maakt dat zij zelfs hun toevlucht nemen tot misbruik van medicatie?

Prestatiedruk

De prestatiedruk in onze maatschappij lijkt daarbij een cruciale rol te spelen. Ik vang dit onder andere op in onze GGZ behandelpraktijk. Jongeren zeggen dat ze het gevoel hebben dat ze continu in competitie zijn. Ze voelen de druk van hoge studieleningen en zeggen dat zij alleen zich verantwoordelijk voelen voor hun succes. Blijft dat succes uit, dan voelt dat als falen. Maar ook andere factoren spelen een rol: soms wordt een pilletje gezien als een wondermiddel voor verhoogde concentratie.

Hoe hoog jongeren de prestatiedruk in de maatschappij ervaren blijkt ook uit onderzoek. Het Trimbos-instituut deed verdiepend onderzoek naar prestatiedruk en stress onder studenten. Onderzoeker Jolien Dopmeijer: “Studenten lopen als het ware mee in een eindeloze obstacle run. Waarin ze ook continu in competitie zijn met zichzelf en anderen, wat bijdraagt aan een hoge druk en overmatige stress.” Eerder stelde het Trimbos-instituut al vast dat de helft van de studenten psychische klachten zoals angst en somberheid ervaart, van wie 12 procent in ernstige mate.

Naar bed met TikTok en SnapChat

Sociale media en de impact hiervan op het brein spelen eveneens een belangrijke rol. Jongeren staan tegenwoordig op met sociale media en gaan ermee naar bed. Maar ons brein is helemaal niet gemaakt om aan één stuk door prikkels – YouTube-filmpjes, TikTok, SnapChat, pop-ups, appjes – te verwerken. Een overprikkeld brein resulteert in disbalans tussen hersengebieden.

Jongeren zoeken hulp online

Jongeren zijn tegenwoordig sneller afgeleid en hebben meer moeite zich te focussen op één onderwerp. Dat hebben jongeren zelf ook in de gaten. Ze gaan daarom online op zoek en krijgen op TikTok – via zelfdiagnose – binnen de kortste keren een label aangereikt (‘Ik heb ADHD!’). Ook krijgen ze daar informatie hoe ze via de huisarts met een verwijsbrief naar de ggz kunnen gaan, inclusief advies hoe ze klachten die bij ADHD horen het beste kunnen formuleren. En dat merken wij weer in onze behandelpraktijk.

In die extreem uitdagende context – prestatiedruk in combinatie met verminderde concentratie – zijn jongeren bereid alles uit de kast te trekken. Dan ontstaat al snel ruimte voor de gedachte ‘Dan maar een pilletje ritalin!’. Maar de verwachting dat zo’n pilletje tot betere prestaties leidt is volstrekt onjuist.

‘Geen ADHD? Dan werkt Ritalin niet’

Recent Amerikaans onderzoek laat zien dat mensen zonder ADHD weliswaar harder werkten maar het slechter deden op cognitieve tests als ze ADHD-medicatie namen dan mensen die een placebo-pilletje kregen. Met andere woorden: leerprestaties gaan er niet op vooruit als je ritalin neemt. Het gebruik van ADHD-medicatie is aantoonbaar slecht als je geen ADHD hebt.

Jongeren te hulp schieten

Het is de hoogste tijd om onze jongeren te hulp te schieten. Laten we allereerst onjuiste verwachtingen over het effect van ADHD-medicatie bij mensen zonder ADHD rechtzetten en dit beter voor het voetlicht brengen. En laten we als praktijkinstellingen in de ggz nauw optrekken met scholen en universiteiten bij het versterken van de mentale gezondheid van jongeren. Denk aan het delen van inzichten over het herkennen van stress, aan weten welke gezonde leefstijl stress aantoonbaar vermindert en aan het aanreiken van tools die jongeren leren omgaan met ervaren prestatiedruk.

Rol sociaal werkers

Ook sociaal werkers kunnen hieraan een concrete bijdrage leveren. Bijvoorbeeld door voorlichting te geven over het gebruik van social media en andere online platforms. Het brein van jongeren staat vrijwel voortdurend ‘aan’, leg hen uit dat het ook belangrijk is om pauze te nemen van al die online prikkels. Zie je dat jongeren voortdurend op hun telefoon zitten? Bespreek dan dat het ook belangrijk is een deel van de dag bewust níét op een scherm te kijken. Ook sporten is natuurlijk heel goed voor het brein.

De energie verdelen, structuur in de dag en regelmatig bewegen helpen ook overprikkeling en concentratieproblemen te voorkomen. En houd in de gaten of jongeren geen slaaptekort krijgen. Vlak voor het naar bed gaan nog op schermen bezig zijn maakt inslapen moeilijker, geef ook daarover voorlichting.

Bijna honderd jaar geleden zei historicus en antropoloog Johan Huizinga: ‘Wij leven in een bezeten wereld. En wij weten het.’ Anno 2023 is het niet anders. Onze jongeren leven ook in een bezeten wereld. En erger: dat wéten wij als volwassenen! Laten we ons daarom uitspreken en in actie komen. Onze jongeren moeten weer toekomst krijgen.