‘Veel jongeren raken hier in een cultuurshock. Ze beleven wat het is om naar rustige muziek te luisteren. Kunst leren proeven is ontzettend belangrijk.’ Mostafa Jahfel, raadgever en coach zoals hij zichzelf noemt, heeft altijd klassieke muziek opstaan in zijn meubelmakerij. Aan de wanden van de lichte werkplaats hangen kleurige schilderijen.
In 2005 nam hij met een subsidie en een lening van Start Foundation meubelmakerij Edelhout over. Hij begeleidt er jongeren die het in het onderwijs niet volhouden. Jongeren met problemen, met wie hij vele gesprekken voert om hun zelfvertrouwen te hervinden. En die hij ook in aanraking brengt met kunst en klassieke muziek.

Jahfel (54) kwam eind jaren ’70 vanuit Marokko via Frankrijk naar Nederland. Hij studeerde oorspronkelijk wis- en natuurkunde en schoolde zich om tot leraar elektrotechniek in het LBO. Vervolgens was hij lange tijd docent aan de Brabantse Fontys Hogescholen, was empowermenttrainer en vijf jaar directeur van het experimentele jongerencentrum ’t Klooster in het Rotterdamse Oude Noorden. Tegenwoordig is Jahfel in dienst van ROC Ter AA in Helmond.

Duidelijke taal
Begeleiding van Mostafa Jahfel krijg je als jongere niet zo maar, zegt hij. ‘Als ze hier aan de deur komen zeg ik altijd: “als je geen probleem hebt, heb je niets bij mij te zoeken”. Je moet hier solliciteren en je eigen verhaal in een schriftje bijhouden. In Nederland hebben we de neiging alles probleemvrij te maken. De professional wordt vaak eigenaar van het probleem, maar ik wil het juist bij de jongere terugleggen. Wiens belang speelt er? Het gaat om duidelijke taal, zonder betutteling.’
De gesprekken met de jongeren zijn ook voor Jahfel confronterend. ‘Alles moet tegenwoordig leuk zijn. Ik zie dat als een culturele misvorming. Leuk verwijst naar niets. Als ik het leuk heb, ben ik klaar. Het is hier ook zwaar. In feite ben je bezig met jezelf, met je eigen grenzen, je overtuigingen. Ik voer gemiddeld vier gesprekken per dag. Bij zo’n gesprek ben je meer dan honderd procent aanwezig. Uiteindelijk wil je dat die jongere wordt geraakt, want ik heb alleen maar woorden. De activiteiten binnen dit bedrijf zijn niet meer dan een aanleiding om te communiceren.’

Spelregels
Jahfel relativeert deterministische verklaringen van gedragsproblemen en benadrukt het belang van zelfsturing. ‘Voor deze jongeren zijn de spelregels ingewikkeld. Het woord respect is leeg voor ze en verwijst nergens meer naar. Etymologisch komt respect van “spect”, van zien, gekend worden, grenzen kennen. Er zit lef in, maar dat vraagt van jou de tegenwoordigheid om er te zijn, met je kunnen en niet-kunnen.’
In Nederland zijn leraren vaak verlegen, twijfelend of angstig, vindt Jahfel. ‘Als je jezelf niet respecteert, hoe moet die jongere jou dan respecteren? Dat kennen en herkennen van elkaar doet er tegenwoordig steeds minder toe. Volgens mij beleven we nu een crisis omdat mensen meer bezig zijn met consumeren, met producten, dan met de weg vinden door het leven. Iedereen wil iets bereiken. Maar hard werken en zweten, dat willen we niet meer.’

Harde selectie
Tussen 2000 en 2005 was Jahfel directeur van ’t Klooster, een experimenteel jongerencentrum in het Oude Noorden, een Rotterdamse deelgemeente met veel lastige jongeren. Daar voerde hij een streng selectiebeleid in, waarbij de ergste etterbakken uiteindelijk de deur werd gewezen. ‘Jij komt wel binnen, jij niet. Sommige jongeren volgde ik tot aan de tram om te kijken wat ze uitspookten. Vertel mij waarom de ene jongere uit dit milieu naar de universiteit gaat en de andere een excuus krijgt om crimineel te worden. Vanwege zijn cultuur? Vanwege de armoede? Vanwege religie? Nee, het komt door zelfsturing. Precies zoals een kat ook wel weet wat ze wel en niet mag.’

Vanuit jongerencentrum ’t Klooster moest Jahfel eraan bijdragen dat de buurt veiliger werd. Hij omschrijft het Oude Noorden in die tijd als een no go area met veel drugsproblemen en criminaliteit. ‘Ik kende alle jongeren. Kinderen hadden recht op hun problemen, maar binnen grenzen. Je moet een olifant geen apensprong laten maken. En je moet kinderen perspectieven bieden. Ik had daar een voorleeskamer, een eigen theater. Maar de voorzitter van de deelgemeente durfde niet meer in de buurt te komen. De politie trad niet op, maar speelde met de kinderen. Pure onmacht.’
Het was een heftige tijd, schetst Jahfel, niet alleen vanwege de criminaliteit, maar ook vanwege de concurrentie tussen instellingen. ‘Je moet kinderen duidelijkheid bieden over hun grenzen, anders krijgt hun cultuur straks de schuld. Zo van: “Ik doe zo omdat ik moslim ben”.

Criminaliteit
Tussen welzijnsinstellingen ontstond een gevecht over wie de meeste kinderen binnenhaalde. ‘Daardoor moest het vooral leuk zijn. De nadruk lag op entertainment. Als een jongere buiten de deur werd gezet vanwege wangedrag, wilde ik dat hij nergens meer binnenkwam.’
Uiteindelijk trokken de instellingen één lijn en werd de criminaliteit teruggedrongen. ‘Om de houding van jongeren echt te veranderen, heb je persoonlijke sessies nodig. Je moet naar hun ouders, tot op het bot gaan. Door het grote aantal jongeren waren we puur op veiligheid gericht. De filosofie achter het beleid was: “hou ze maar koest, entertain ze maar. Alleen, er kwam een punt dat ze niet meer koest waren te houden.’

Ook in zijn huidige werk gaat Mostafa Jahfel met jongeren de diepte in. Hij laat een vogelhuisje zien waar een jongere weken aan heeft gewerkt. ‘Daarvoor moet je geduld hebben, met het materiaal en met jezelf. En dat is ook nodig voor het gesprek dat ze met mij hebben, want dat gaat over hun eigen belang, hun zelfbeeld, zelfrespect en de weg daar naartoe. Het werken met hout is vooral een aanleiding.’

Dit artikel staat in Zorg + Welzijn Magazine nummer 4, april 2010.