Hij lag al slecht in de klas. Hij was de kleinste. De donkere Justin* uit twee havo had het er maar moeilijk mee. Hij wilde wel meedoen met de rest van de klas, mee naar het winkelcentrum in het tussenuur, of mee voetballen tijdens de gymlessen. Maar niemand wilde hem erbij. ‘Rot op, diarreedruppel’, daar kon hij het mee doen. En wat Justin ook probeerde, het lukte hem niet om respect af te dwingen en vriendschap te sluiten. Niet al zijn klasgenoten hadden problemen met hem. De meeste lieten hem met rust en praatten niet met hem. Maar een kleine groep jongens zocht Justin steeds weer op. Telkens weer. Zelfs na schooltijd werd hij geconfronteerd met nare verwensingen en beledigingen. Pas onder de warme vleugels van zijn moeder was hij veilig, veilig tot aan de volgende morgen half negen. Het vooruitzicht op zijn middelbare schooltijd op het Einstein Lyceum in Rotterdam-Hoogvliet was voor de kleine Justin verre van rooskleurig.

Voor Justin gaf de komst van het fenomeen leerlingbemiddelaar op zijn school een positieve wending aan het donkergrauwe scenario dat voor hem klaar leek te liggen. Op het Einstein Lyceum in Rotterdam-Hoogvliet is vier jaar geleden al gestart met het project Leerlingbemiddeling, dat ontstaan is uit het Amerikaanse “peer mediation”. De Rotterdamse school was de pionier. Als een van de eerste scholen in Nederland voerden zij leerlingbemiddeling in om de verharding op de school tegen te gaan. Leerlingen die praten met ruziënde schoolgenoten om samen met hen oplossingen voor een conflict te vinden. Voor een betere school, voor een veilige school met een prima schoolklimaat. Daarbij vergroot de school de sociale competentie van de leerlingen en bevordert het hun zelfredzaamheid. Het principe van leerlingbemiddeling heeft inmiddels navolging gekregen op diverse middelbare scholen in Rotterdam, Utrecht, Zwolle, Ede, en Groningen.

Accuraat reageren

De achttienjarige vwo-scholiere Carola de Jong is leerlingbemiddelaar. Een bemiddelaar van de oude garde, zo zegt ze zelf. Want vanaf het begin in 1999 was ze betrokken bij het project. Een speciale cursus van de Rotterdamse Stichting De Meeuw in samenwerking met de Rotterdamse GGD en het bureau Temme Consult zorgde ervoor dat zij aan de slag kon als bemiddelaar op haar eigen Einstein Lyceum. Ze heeft er goed aan gedaan, vindt ze. ‘Ik kijk nu heel anders tegen conflicten aan. Conflicten heb ik beter leren plaatsen en ik raak niet snel meer in paniek.’
Carola leerde accuraat op te treden bij ruzies en conflicten. Ze leerde gesprekstechnieken en door middel van vaste stappen kon ze proberen ruziënde leerlingen te helpen. Uitgangspunt van leerlingbemiddeling is: samen met de partijen een oplossing vinden die voor iedereen acceptabel is. Door te praten, door te luisteren, door vertrouwelijke informatie vertrouwelijk te laten, door goed uit te zoeken wat er nu eigenlijk gebeurd is, en vooral door neutraal te blijven.

Rien van Genderen van Stichting De Meeuw: ‘We hebben veel videomateriaal voor de kinderen. Daarin behandelen we conflicten. Vragen als ‘wat zijn conflicten’ en ‘wat is het nu van conflicten’ komen in de trainingen aan de orde. Ook worden er veel rollenspellen gedaan. Erg moeilijk voor de kinderen, maar wel heel erg leerzaam. Centraal staat dat bemiddelaars geen oplossing moeten aandragen. Ze moeten het proces op gang brengen. De ruziënde partijen moeten zelf met een oplossing komen.’
Naast de training voor de kinderen onderhoudt de Stichting De Meeuw ook contacten met docenten. Zij worden als coördinator verantwoordelijk voor de uitvoering op de school. Van Genderen: ‘Wanneer het project goed aangestuurd wordt door de coördinatoren, is het effect erg groot. Er zijn nu in Rotterdam al zeven scholen die aan het project meedoen. En in de rest van het land zie je dat steeds meer scholen volgen. Het schoolklimaat wordt er gewoon beter op en ook de bemiddelaars leren tal van vaardigheden. Daarbij komt dat het ook veel efficiënter werken is, omdat mentoren zich niet langer druk met conflicten hoeven bezig te houden. Bemiddeling heeft dus meerdere positieve kanten.’

Afzonderlijke verhalen

Carola heeft het project op haar school zien groeien tot wat het nu is. Ze is nu niet meer ‘een van de weinige’. Steeds meer kinderen van het Einstein Lyceum hebben gekozen voor een training van De Meeuw. Ze maakt nu deel uit van een groot team van bemiddelaars, die roulerend in een strak schema, de tientallen conflicten binnen de schoolmuren probeert op te lossen.
In een kamer naast de kleine, knusse aula van het Lyceum zit Carola op haar bemiddelaarstroon. Hier bevindt zich het kantoor van de bemiddelaars dat elke woensdag open is voor iedereen. Er moet nog het een en ander aan de inrichting veranderen, maar dat komt nog wel. De bemiddelaars zijn namelijk pas verhuisd naar een grotere kamer. En aan de computer, gekregen van de ouderraad, de grote dossierkast en de luxe stoelen kun je zien dat de school de bemiddelaars serieus neemt.
‘Kinderen kunnen zomaar binnenwandelen,’ zegt Carola, terwijl ze zelfverzekerd achterover leunt. ‘We luisteren goed naar de leerlingen en bespreken de ruzie.’
Naast Carola zit haar klasgenootje Olga Velthorst. Ook zij is bemiddelaar. Want een conflict behandelen doet Carola nooit alleen, bij een conflict zijn de bemiddelaars altijd met zijn tweeën. De een voert het woord, de ander notuleert. Voor Olga op de tafel ligt een groot vel met een vragenlijst en een evaluatieformulier, voor in de dossierkast.

Kun je me vertellen wat er volgens jou is gebeurd, en hoe voelde je je toen? Wat heb je toen gedaan en hoe lang duurt dit al? Waarom wil je dat dit opgelost wordt en wat zou jij doen als je in andermans schoenen zou staan? Het zijn allemaal vragen die tijdens een bemiddeling aan bod komen.
‘Toen Justin hier kwam, wisten we met behulp van onze vragenlijst precies wat we doen moesten,’ vertelt Carola. ‘We hebben de jongen zijn verhaal laten doen. Alleen. Daarna hebben we een voor een de pesters bevraagd. Zij vertelden elk hun eigen verhaal. Sommigen kwamen heel stoer binnen, een beetje macho, maar we voelden ze gewoon ontdooien tijdens het gesprek. En alle afzonderlijke verhalen vormden samen één verhaal.’
De bemiddelaars hebben samen met de conflicterende partijen een passende oplossing gezocht. Justin moest niet meer proberen om ‘erbij’ te horen en de pesters moesten zich niet met de kleine jongen bemoeien. Ook mochten ze geen kwetsende opmerkingen meer maken.

Toch komt niet iedereen zomaar binnenlopen. De drempel is soms nog te hoog. Coördinator Marie-Therèse Adrian van het Einstein Lyceum merkt dat sterk: ‘Jonge kinderen hebben al moeite genoeg om hun plekje in de school te vinden. Ze willen niet opvallen, en zomaar naar een bemiddelaar stappen, dat kan natuurlijk niet.’
Ook leraren staan niet altijd stil bij het fenomeen leerlingbemiddeling binnen hun school. ‘Leerkrachten denken vaak dat ze het beter weten, dat ze de autoriteit hebben,’ vindt Adrian, ‘Zij lossen dat probleem tussen partijen wel even op. Maar dat werkt dus vaak niet. Kinderen kunnen dat heel goed zelf. “Meneer? …. er is iets gebeurd”, dat moet er dus uit.’

Net als Adrian zou Rien van Genderen van De Meeuw eigenlijk willen dat de houding van leraren ten opzichte van leerlingbemiddeling verandert: ‘Bij de leraren zou een soort automatische knop om moeten gaan. Een conflict: stuur maar naar de bemiddeling.’
Om de mentaliteit bij sommige leraren te veranderen en de populariteit van leerlingbemiddeling te vergroten, zullen de bemiddelaars van het Einstein Lyceum, maar ook die van andere scholen in Nederland, de bemiddeling onder de aandacht moeten blijven houden. ‘We moeten de trainingen blijven volgen,’ stelt Carola. ‘Onze website blijven verversen en voorlichting blijven geven. En binnenkort zijn er weer verkiezingen, dus komen er weer nieuwe bemiddelaars aan.’

De kleine Justin is inmiddels groter geworden. Hij zit nu in de vijfde klas van de havo, zo schat Carola in. Ze ziet hem wel eens lopen. In de pauze, of na schooltijd. Een onopvallende leerling. Niks wijst erop dat hem het leven nog zuur wordt gemaakt. En nooit heeft ze hem meer een stap in de bemiddelingskamer zien maken. Het zal wel goed met hem gaan.

*Om redenen van privacy is de naam Justin gefingeerd.