Meervoudige identiteiten zijn de verschillende rollen die je als jongere hebt in verschillende situaties, zoals in het gezin, op school, op werk en op social media. Alle jongeren hebben ermee te maken voor positieve identiteitsontwikkeling. Jongeren met een migratieachtergrond hebben vanwege de verschillende referentiekaders die ze meekrijgen, vanuit bijvoorbeeld gezin, school en de bredere samenleving, een soort extra taak om daarmee om te gaan.
Promotieonderzoek
30 procent van de jongeren met een migratieachtergrond vindt het lastig om met die meervoudige culturele identiteiten om te gaan. Sociaal werkers kunnen de meervoudige achtergrond van jongeren als een kracht gebruiken, vertelde onderzoeker en pedagoog Mehmet Day in een eerder interview met Zorg+Welzijn. Day is onderzoeker aan het Verwey-Jonker Instituut en bij het Kennisplatform Inclusief Samen (KIS). Hij doet promotieonderzoek aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Het onderwerp: hoe gaan jongeren met een migratieachtergrond om met die verschillende identiteiten en hoe brengen ze die bij elkaar?
Lesprogramma
Het lesprogramma The Identity Project is een manier om jongeren zelf over hun identiteiten te laten nadenken. Adriana Umaña-Taylor, hoogleraar aan Harvard University in de VS is de ontwikkelaar. Adolescenten krijgen lessen over thema’s als wat identiteit inhoudt, de geschiedenis, symbolen en tradities en het maken van een eigen stamboom.
Jongeren voelen zich meer verbonden met school
In Duitsland, Zweden en Italië hebben scholen het lesprogramma al langer geadopteerd. Net als in de VS zijn de resultaten hoopvol. Jongeren zijn bewuster bezig met hun identiteitsontwikkeling, leren meer over hun meervoudige identiteit en voelen zich meer verbonden met school. Dit levert het volgende op voor jongeren, stellen onderzoekers (zie bv. Umaña-Taylor et al., 2019; Juang et al., 2021):
- Onderwijsprestaties: hogere cijfers en meer betrokkenheid in school
- Mentale gezondheid: minder symptomen van depressie, minder angst en meer zelfvertrouwen
- Sociale vaardigheden: meer bereidheid om interactie aan te gaan met mensen die van hen verschillen.
Experimenteren
In Nederland is het Identity Project nog in de pilotfase. 3 scholen experimenteren momenteel met het lesprogramma. Het lessenpakket is bedoeld voor 2e en 3e klassen van het voortgezet onderwijs. (leeftijd 13 14 15 jaar). ‘We hebben uiteraard niet het Identity Project van Harvard 1-op-1 overgenomen. We bekijken zorgvuldig welke invulling van lessen het beste past bij de Nederlandse vraagstukken’, zegt Day.
Leerzame discussies
Concrete onderzoeksresultaten zijn voor het Nederlandse programma nog niet te noemen, benadrukt Day. Maar hoe de jongeren hun meervoudige identiteit bespreken lijkt al heel verrijkend voor hen te zijn. Day geeft voorbeelden. ‘Je ziet de kracht van dit programma bijvoorbeeld aan hoe enthousiast jongeren verhalen doorvertellen van hun opa en oma, over hoe zij het ervaren hebben om naar Nederland te komen. Aan de leerzame discussies over migratie, racisme en maatschappelijke vraagstukken als de Toeslagenaffaire. En aan hoe geïnteresseerd jongeren de symbolen van andere culturen willen leren kennen.’
Belangrijke les en tools
Het uitgangspunt is altijd in gesprek gaan over die meervoudige identiteit. Hoe denk je over jouw eigen identiteiten, die van anderen en hoe wil je ermee omgaan? Het gaat dus niet over hoe je je zou moeten voelen over je culturele achtergrond en ook niet over hoe je je sociaal wenselijk moet gedragen. ‘Je leeft in een bredere samenleving, nooit in een vacuüm. Dat is een hele belangrijke les voor alle jongeren, ongeacht hun achtergrond’, stelt Day. ‘Vandaar dat we meerdere tools meegeven om van elkaar te kunnen leren.’
Moodboards
De moodboards waarmee het programma altijd wordt afgesloten zijn daar een goed voorbeeld van. Jongeren presenteren op een feestelijke bijeenkomst verhalen over hun eigen identiteiten op basis van wat ze hebben geleerd en ontwikkeld de afgelopen 8 weken. Dat mag in een vorm die hen het meest aanspreekt. Of dat nu een posterpresentatie, TikTokfilmpje of Powerpoint is. Een meisje met Iraanse roots presenteerde over Noroez, een overwegend Perzisch nieuwjaars- en voorjaarsfeest. Ook voor familiestambomen, kledingstijl en keukens was veel aandacht in de al gemaakte moodboards.
Borging
Voor de zomer van 2023 zullen de onderzoeksresultaten er waarschijnlijk wel zijn, zegt Day. ‘Een belangrijke vraag betreft de borging. Idealiter wordt het Identity Project een vast onderdeel van het curriculum. De ene school wil graag dat docenten zelf deze lessen kunnen geven, dus dan kunnen die docenten daarin worden geschoold. De andere school wil liever dat externen het programma aanbieden. Daarnaast kijken we natuurlijk naar wat beter kan en wat juist al wel goed werkt.’
Verrijkend
Vooropstaat dat de 8 huidige lessen verrijkende gesprekken op gang lijken te brengen over meervoudige identiteiten, ziet Day. ‘Juist voor adolescenten van 13, 14 of 15 jaar, wanneer jongeren actief bezig zijn met de verkenning naar de eigen (meervoudige) identiteit is dat heel belangrijk. Voor hen kan identiteitsvorming een ingewikkelde zoektocht zijn. Dat ze leren hoe ze hun eigen identiteiten en die van anderen op een gezonde manier kunnen verkennen draagt bij aan hun ontwikkeling.’
Verantwoordelijkheid
Bovendien hebben scholen naast hun leerlingen klaarstomen voor een vervolgopleiding en/of de arbeidsmarkt ook de taak jongeren in hun persoonlijke ontwikkeling te begeleiden, zegt Day. ‘Dan in het specifiek als onderdeel van de bredere samenleving. Het Identity Project kan daar een mooie invulling aan kan geven. De verantwoordelijkheid van identiteitsontwikkeling ligt dan niet alleen bij jongeren zelf, maar ook bij de zorgplicht van scholen.’
