De oorlog in Oekraïne haalt behalve nare ook mooie herinneringen bij mij boven over Chili, het land dat ons gezin in 1974 ontvluchtte. Eén mooie herinnering bevat een les die ik hier graag met sociaal professionals deel.
Chili was het eerste Zuid-Amerikaanse land waar in 1970 via democratische weg een socialistische president aan de macht kwam: Salvador Allende. Mijn ouders hadden daar hard aan meegewerkt door samen met anderen de meest kwetsbaren te empoweren. Inspiratie vonden zij bij Paolo Freire, een Braziliaanse hoogleraar, die in 1964 naar Chili was gehaald. Volgens Freire hielden de machthebbers in het land de mensen dom en negeerden zij hun armoede en dagelijkse problemen. Aan scholen had de gewone bevolking vrijwel niks.
Voor het aanpakken van ongelijkheid was volgens Freire een sociale bevrijdingsbeweging nodig en onderwijzen speelde daarin een cruciale rol. Niet het doorgeven van kennis moest centraal staan, maar de ‘ontmoeting van mensen in een dialoog, op zoek naar de waarde van weten en denken’, aldus Freire (1970). Dat moest volgens hem leiden tot politieke bewustwording, het hoogste bewustwordingsniveau. Mensen gaan dan inzien dat anderen hun problemen delen en beseffen dat je de werkelijkheid samen kunt beïnvloeden.
In Chili leidde Freire vormingswerkers op om politieke bewustwording te faciliteren. Wat klein begon, eindigde in een heuse politieke revolutie. Vormingswerkers en sociaal werkers speelden daarbij een sleutelrol. Zij waren in staat mensen dusdanig te empoweren dat zij hun eigen situatie en problemen onder ogen gingen zien en daar succesvolle oplossingen voor durfden bedenken.
Daar moet ik aan denken als ik zie dat oud-topambtenaren zich in de Volkskrant afvragen of onze overheid wel weet hoe ze de inbreng van burgers moet waarborgen in onze wetgeving en beleid.
Freire leert ons over het belang van empowerment bij het ruimte maken voor iedereen om mee te doen, het belang van begrijpelijke taal, en de cruciale rol van sociaal werkers in het collectief doorbreken van machteloosheid.
De lessen van Freire kunnen we vandaag nog steeds gebruiken. Bijvoorbeeld bij het versterken van de leefbaarheid in buurten en wijken. Essentieel daarbij is om het politieke bewustzijn van inwoners te stimuleren, zodat zij – zoals Freire zegt – hun eigen situatie en problemen onder ogen gaan zien en daar succesvolle oplossingen voor durven bedenken.
Anders gezegd: dat ook de meest kwetsbaren in onze samenleving beseffen dat meer zelf- en samenredzaamheid mogelijk is en zij dat kunnen afdwingen. Positieve verandering vraagt dat inwoners zich collectief inzetten voor verbetering van hun leefomstandigheden.
Sociaal werkers kunnen hen daarbij, net als de vormingswerkers in de tijd van Freire, ondersteunen. Onder andere door samen met inwoners structurele problemen in wijken en buurten aan te kaarten en aan te pakken. Natuurlijk vraagt dit om facilitering door gemeenten. Een schone taak voor onze bestuurders om dat voor elkaar te krijgen. Laten we met elkaar gaan voor meer politisering.
Lou Repetur is Programmadirecteur bij Movisie. Reageren? Mail naar l.repetur@movisie.nl
Als de overheid vasthoudt aan zelfredzaamheid als norm, worden mensen uitgesloten van voorzieningen.' Onder professionals is een levendige discussie over hoe ver zelfredzaamheid moet gaan.
