Wat kunnen we leren van de aanpak van sociale problemen van twee eeuwen geleden? Hoe kijken ze in de toekomst naar de aanpak die wij nu normaal vinden? Het zijn slechts twee vragen die bij Saskia Keuzenkamp, directeur van Movisie, opkwamen tijdens een bezoek aan Veenhuizen. 'Soms is het noodzakelijk om structuren ter discussie te stellen en te veranderen. Sociaal professionals kunnen daar een rol in spelen.'
In oktober was ik in Veenhuizen, een van de zeven voormalige ‘Koloniën van Weldadigheid’. Wellicht kent u het van het boek Het Pauperparadijs van Suzanna Jansen.Vanaf 1823 werden tienduizenden armen, wezen en vondelingen naar Veenhuizen gestuurd. Door werk, opleiding en disciplinering dacht men mensen uit de armoede te halen. De meest kwetsbaren werden gedeporteerd en ondergebracht in grote gestichten, zoals in Veenhuizen. Vooral waar het ging om het ‘opzenden’ van kinderen was er protest en vaak gebeurde het vervoer heimelijk of onder begeleiding van militairen of marechaussee.
Een bezoek aan Veenhuizen is zeer aan te raden. Het kennen van onze eigen geschiedenis zet aan tot reflectie op het heden. Toen ik daar was, vroeg ik mij af hoe anderen over honderd jaar aan zullen kijken tegen de manier waarop wij heden ten dage omgaan met de meest kwetsbare mensen.
Hoe gaan wij nu om met mensen in armoede en met schulden, met het uit huis plaatsen van kinderen, met dak- en thuisloosheid? De huidige context is natuurlijk heel anders. Zo leven we tegenwoordig in een democratie, hebben we een verzorgingsstaat en is de welvaart flink toegenomen. Maar zijn er niet ook parallellen in de aanpak vroeger en nu die tot nadenken stemmen?
Een eerste punt van overeenkomst, is dat de aanpak van sociale problemen ook nu veelal op individuen is gericht, terwijl de oorzaken van problemen vaak (ook) maatschappelijk van aard zijn. De kinderopvangtoeslagaffaire is daarvan wellicht het meest sprekende actuele voorbeeld. De aanpak omvat vooral individuele compensatie en ondersteuning, terwijl de structuren vrijwel gelijk blijven.
Een tweede punt is dat professionals toen en nu beleid moe(s)ten uitvoeren. Dat betekent geen klakkeloze toepassing daarvan. Professionals hebben eigen professionele standaarden en beroepsethiek. Zij moeten de rol van professionele vriend vervullen – aldus Hans van Ewijk, gepensioneerd hoogleraar Grondslagen van het maatschappelijk werk. Die rol vereist het aansluiten bij wat voor mensen van betekenis is, bij hun noden. Dat kan ook het bieden van tegenspraak tegen het beleid en de politiek omvatten, waar mensen tekort of zelfs onrecht wordt gedaan.
De wereld nu is veel complexer dan die van twee eeuwen geleden. Juist mensen in kwetsbare posities zijn afhankelijk van hulp en ondersteuning die juist voor hen vaak moeilijk toegankelijk is. Het op individuen gerichte beleid en de individuele zorg en ondersteuning zullen nodig blijven, maar dat is niet genoeg.
Soms is het noodzakelijk om structuren ter discussie te stellen en te veranderen. Sociaal professionals kunnen daar een rol in spelen, maar ook het perspectief en de zeggenschap van mensen zelf moet veel meer gewicht krijgen. Dat was tweehonderd jaar geleden zo, maar dat geldt onverkort ook nu nog.
Reageren? Mail naar: s.keuzenkamp@movisie.nl
Saskia Keuzenkamp, Directeur Kennis en Innovatie Movisie
