Trainer en onderzoeker Evert van Rest van Movisie is een van de mensen die ervoor zorgt dat de persona’s er komen. Hij zegt: ‘Het is hartstikke tof. Ik mag al die bijeenkomsten met jongeren begeleiden en de verhalen optekenen.’
Van Rest legt uit dat het ministerie van SZW heeft gemerkt dat men landelijk een beter beeld wil krijgen van wat er rond jongeren speelt. Wie zijn het, hoe divers is de groep? Hij geeft aan: ‘Ons doel is om inzicht te geven in de leefwereld van jongeren die nu niet zo goed in beeld zijn. Dat gaat ten eerste om jongeren die op geen lijst voorkomen. Ze gaan niet naar school, werken niet, zitten ook niet in de bijstand, en hebben soms zelfs niet eens een adres. De tweede groep is wel technisch in beeld, zoals de groep Eritrese jongens die wie hebben gevat in de persona Hermon. Die jongens zijn in beeld: ze volgen taalles, zitten in het inburgeringssysteem. Alleen, ze zijn buiten beeld in de trant van dat wij niet weten wat ze dagelijks meemaken, wat ze hebben meegemaakt, waarom ze hier zijn, waarvan ze dromen.’
‘We werken veel met gemeenten samen. Zowel bij hun, als bij uitvoeringsorganisaties is er de wens om een beter beeld van deze jongeren te krijgen. Zodat zij beter passende hulp kunnen geven. Voor de gemeenten is dat nu lastig omdat zij bijvoorbeeld niet weten hoe de jongere te bereiken. Hoe kunnen zij werkelijk met hen in contact treden? De directe begeleiders van deze jongeren weten misschien wel wat er speelt, maar kunnen aan de hand van de persona’s ook tot nieuwe inzichten komen.’
Mindset beïnvloeden
De methodiek van het werken met persona’s heeft Movisie eerder met succes toegepast. Van Rest: ‘Wij gebruiken het ook in andere processen waarbij we met professionals, de gemeente en inwoners aan de slag gaan om veranderingen te bewerkstelligen. We starten altijd vanuit de inwoner of de burger. In het geval van de jongere gaan we uit van hun verhaal.’
Een persona is het verhaal van een jongere met alle aspecten uit het leven. Het gaat over dingen die goed gaan, die slecht gaan, of die in het verleden slecht gingen. Persoonlijke eigenschappen, stoornissen eventueel, maar ook over dingen waarvan ze veel energie krijgen. Over relaties die ze hebben. We proberen het hele leven in beeld te brengen en dat schrijven we op in de vorm zoals zij het zelf vertellen. Het is dus geen casusbeschrijving. Die zijn vaak gemaakt door professionals over jongeren, met kopjes als “problematiek” of “sociale relaties”. Die ontbreken bij ons, maar natuurlijk zijn er wel richtinggevende vragen als: hoe ziet jouw leven eruit? Wat is belangrijk voor jou? Hoe zie je je toekomst?’ Die vragen worden gesteld tijdens twee bijeenkomsten. De uiteindelijke persona, de tekening van een jongere met bijbehorend verhaal, wordt gemaakt aan de hand van de verhalen van de groep. Daarbij geldt dat de deelnemers zich allemaal moeten vinden in de tekening en tekst die hun groep representeert.
‘Met de bijeenkomsten werken we tegelijkertijd aan participatie,’ zegt Evert van Rest. ‘Het is mooi te zien dat deelnemers aan de groep zelf een stapje zetten en dat een aantal actiever wordt binnen zo’n project. Zo zijn er ook al jongeren gevraagd om mee te doen aan vervolgsessies met de gemeente. Dat geeft ook weer nieuw perspectief aan de jongeren. We hopen zo ook de mindset van de gemeenten te beïnvloeden. We hopen dat zij zien dat het logisch is om jongeren erbij te betrekken. Dat zij niet alleen in dit project met jongerenparticipatie werken, maar ook in andere projecten. Belangrijk is dat je niet óver jongeren praat, maar met jongeren.’
‘Soms zie je wel terughoudendheid om mee te doen. In Almere hadden we te maken met een groep jongeren van rond de achttien jaar die er geen zin in had. Moet ik weer vertellen wat ik allemaal heb uitgespookt? No way. Ik vraag dan toch door, en als ze niet willen – Evert, ik ben helemaal klaar met je vragen – dan hoeft het niet.’
Gepest op school
Het gaat om kwetsbare jongeren van tussen de 16 en 27. Het ministerie van SZW wil graag dat zij meedoen in de samenleving, een zinvol leven leiden, het liefst dat zij naar school gaan of een baan hebben. Juist in het onderwijs gaat het vaak al mis, merkt Van Rest. ‘Laatst hebben we een persona gemaakt, die Noah gaat heten, geen hij of zij, een non-binaire persoon. Daar speelt heel sterk dat er al op jonge leeftijd een keuze moest worden gemaakt op mavo, vmbo-niveau. Een ingewikkelde keuze, en vaak blijkt de uiteindelijke keuze niet de goede. In dit geval bleken er meer problemen te zijn. Thuis, en op school werd er gepest. In het geval van Noah speelt dan ook nog, ben ik nou een man of een vrouw? Ze hadden er moeite mee om zich te presenteren. Deden dat op social media soms te mooi en werden ermee gepest op school. Dat werd ook weer niet goed gesignaleerd op school. Toen wij Noah ontwikkelden zat er een professional bij die deze jongeren begeleidt. Zij kreeg ook nieuwe inzichten toen zij hoorde over de rol van de school. Hoe weinig die jongeren worden gezien op zo’n mbo-instelling.’
‘Het is een methodiek waar we hun helemaal centraal zetten en de regie geven. Dat is wel gaaf. Een van de oefeningen die we doen is dat we de persoon daadwerkelijk gaan tekenen. We vragen of een van hen dat wil doen. Dan staat zo’n dame op en gaat Noah tekenen. Die neemt het dan ook over van me en overlegt met de anderen hoe het poppetje eruit moet zien. Met staart of zonder staart? Ze mag niet op een meisje lijken, want het moet zowel een jongetje als een meisje kunnen zijn. Dat is prachtig als dat gebeurt.’
De echte tekening wordt dan gemaakt door een professionele vormgever. Die mag zestien keer aan de slag, want zoveel persona’s zullen er komen. ‘Het hadden er ook twaalf of zesentwintig kunnen zijn’, verklaart Van Rest. ‘Wij moeten ervoor zorgen dat het een divers beeld geeft van wat er zoal kan spelen. Het is een middel om met hun problematiek aan de slag te gaan.’
Goede plek in samenleving
‘Uiteindelijk moeten die jongeren een goede plek in de samenleving vinden. En vooral zelf vinden dat zij er een goede plek hebben. Natuurlijk is werk, school en zinvol bezig zijn daarin heel belangrijk, maar het hoofddoel “allemaal naar school en allemaal de perfecte baan” is niet realistisch. Wij willen dat de leefwereld van de jongere centraal komt te staan en dat we daardoor betere ondersteuning kunnen bieden. Na twee bijeenkomsten kan ik die jongere niet aan een baan helpen, maar ik hoop op zijn minst dat hij of zij én jongeren in eenzelfde situatie betere en vooral passende begeleiding krijgen.’
