De profielschets is gebaseerd op vijf aspecten waarvan we vanuit de literatuur weten dat ze vaak gerelateerd zijn aan een kleinere kans om werkzaam te zijn en op de arbeidsmarkt te re-integreren:²

We definiëren een gezondheidsprobleem als het ervaren van een chronische ziekte of aandoening. Daarbij kijken we naar de mate waarin iemand arbeidsongeschikt is verklaard door het UWV, alsook naar het medicijngebruik. Financiële problematiek wordt in kaart gebracht op basis van de deelname aan schuldsanering (WSNP), het hebben van een huishoudinkomen onder de armoedegrens³ of het hebben van schulden boven de 10.000 euro. Iemand met een laag opleidingsniveau heeft een vmbo-diploma of lager.⁴

Wat betreft migratieachtergrond maken wij onderscheid tussen het al dan niet hebben van een niet-westerse migratieachtergrond.⁵ Ten slotte kijken we of iemand deel uitmaakt van een eenoudergezin. Alle informatie is gebaseerd op registerdata van het CBS.⁶

Vervolgens hebben we voor alle Limburgse gemeenten de profielen van mensen met een arbeidsongeschiktheids-, bijstands-, of werkloosheidsuitkering in kaart gebracht. Ook laten we zien in hoeverre er bij de uitkeringsafhankelijken in de Limburgse gemeenten sprake is van een opeenstapeling van deze factoren die de re-integratie kunnen bemoeilijken. Hiervoor hebben we de complexiteitsindex ontwikkeld.

Op alle onderdelen van de profielschets blijken mensen in een uitkeringssituatie bovengemiddeld slecht te scoren (Künn-Nelen e.a. 2020a). In de figuren 1-3 is op gemeenteniveau het profiel voor de mensen in de bijstand in kaart gebracht.⁷ We hebben ons daarbij beperkt tot het tonen van de gezondheidsproblematiek, de financiële problematiek en de complexiteitsindex.

Figuur 1 gaat in op de mate waarin er sprake is van gezondheidsproblemen onder de bijstandsontvangers in de Limburgse gemeenten.

Uit de figuur blijkt dat gezondheidsproblemen onder bijstandsontvangers het meest voorkomen in de Midden-Limburgse gemeenten. In Roerdalen, Roermond, Weert, Echt-Susteren en Nederweert is de gezondheidsproblematiek onder bijstandsontvangers het grootst. Ook in Peel & Maas en Beekdaelen zijn de gezondheidsproblemen onder bijstandsontvangers zeer hoog in vergelijking met de andere Limburgse gemeenten. De zes gemeenten met de minste gezondheidsproblemen onder de mensen met een bijstandsuitkering zijn over heel Limburg verspreid.

Figuur 2 laat zien dat veel mensen in de bijstand te kampen hebben met financiële problemen. In alle Limburgse gemeenten heeft tussen de 62 en 79 procent van alle bijstandsontvangers financiële problemen. In zeven gemeenten komen financiële problemen relatief gezien zeer veel voor onder bijstandsontvangers (tussen de 75% en 79%). Het gaat hier om de gemeenten Beekdaelen, Sittard-Geleen, Maastricht, Heerlen, Vaals, Kerkrade en Valkenburg aan de Geul. Dit zijn allemaal Zuid-Limburgse gemeenten.

Figuur 3 geeft een overzicht van de complexiteit van de problematiek waarmee bijstandsontvangers in de verschillende Limburgse gemeenten te kampen hebben. De complexiteitsindex is een optelsom van het aantal re-integratie belemmerende factoren dat in een gemeente relatief zeer vaak voorkomt. Uit de figuur blijkt dat er in vier gemeenten sprake is van een zeer complexe problematiek. In deze gemeenten komen vier of vijf van de onderscheiden factoren relatief vaak voor onder de bijstandsontvangers.

Het gaat hier om de gemeenten Landgraaf, Kerkrade, Roermond en Weert. Bij 18 van de 31 Limburgse gemeenten is er sprake van een meervoudige problematiek: bij deze gemeenten is de problematiek onder de bijstandsontvangers op twee of drie aspecten (zeer) hoog. In een zestal gemeenten is de problematiek enkelvoudig. In deze gemeenten komt slechts één aspect (zeer) vaak voor onder de bijstandsontvangers. Het gaat hier om de gemeenten Bergen en Simpelveld (eenoudergezin), Meerssen en Maasgouw (niet-westerse migratieachtergrond), Valkenburg aan de Geul en Gulpen-Wittem (financiële problematiek). In Gennep, Leudal en Eijsden- Margraten hebben de bijstandsontvangers in vergelijking met de andere Lim- burgse gemeenten minder te kampen met de vijf aspecten die de re-integratie bemoeilijken dan in de andere gemeenten.

In een pilotstudie hebben we voor de gemeente Heerlen ook profielschetsen gemaakt op wijkniveau. Hierbij hebben we ons gericht op de bijstandsontvangers, gegeven de verantwoordelijkheid die gemeenten hebben om deze mensen (weer) naar werk te geleiden. De profielschets is met dezelfde indicatoren opgesteld; alleen kunnen er op wijkniveau geen uitspraken gedaan kunnen worden over het opleidingsniveau.⁸

Omdat er als gevolg van de kleine aantallen geen percentages gepubliceerd kunnen worden, wordt de relatieve positie van de wijk ten opzichte van andere wijken in dezelfde gemeente getoond. Hierbij wordt de mate waarin een bepaalde problematiek voorkomt onder de bijstandsontvangers in een bepaalde wijk afgezet tegen de mate waarin deze problematiek voorkomt onder alle bijstandsontvangers in Heerlen.

In de figuren 4-6 is de relatieve positie van de Heerlense wijken op het gebied van gezondheidsproblematiek, financiële problematiek en de opstapeling van problemen grafisch weergegeven. Uit deze figuren blijkt dat er geen enkele wijk is die relatief hoog scoort op alle aspecten van de profielschets.

Zo komen financiële problemen relatief gezien zeer veel voor onder de bijstandsontvangers in de wijken Maria Gewanden en Terschuren en Welten-Benzenrade, maar is er in deze wijken juist een relatief laag aandeel van bijstandsontvangers die te maken hebben met gezondheidsproblematiek. Er zijn wel veel wijken (10 van de 14 waarvoor we de index kunnen berekenen) die gekenmerkt worden door een complexe problematiek: deze wijken scoren relatief gezien (zeer) hoog op twee aspecten. Wederom geldt dat de twee aspecten waar het om gaat, verschillen tussen de wijken.

We hebben bekeken in hoeverre de profielen van mensen van begin 2016 samenhangen met hun re-integratiekansen eind 2017.⁹ We hebben hierbij expliciet gekeken naar duurzame en volledige re-integratie. We hebben dit gedefinieerd als het onafgebroken werk hebben gedurende zes maanden in de tweede helft van 2017, zonder daarnaast een uitkering te ontvangen.

Alle vijf onderzochte profieldimensies hangen samen met een lagere kans om duurzaam en volledig op de arbeidsmarkt te re-integreren. Dit geldt het sterkst voor financiële en gezondheidsproblemen. De complexiteit van de problematiek speelt ook een rol in de kans om duurzaam en volledig te re-integreren.

Die kans neemt ongeveer twee keer zo sterk af als op bijstandsontvangers alle vijf aspecten (in plaats van één aspect) van toepassing zijn: mensen voor wie één aspect van toepassing is, hebben gemiddeld genomen 11 procent minder kans om te re-integreren dan mensen op wie geen enkel aspect van toepassing is.¹⁰ Als daarentegen alle aspecten van toepassing zijn, en er dus sprake is van een zeer complexe problematiek, is de kans 20 procent lager om duurzaam te re-integreren dan wanneer geen enkel aspect van toepassing is.

Veel bijstandsontvangers kampen met financiële problemen, die sterk gerelateerd zijn aan iemands re-integratiekansen. De rol van de gezondheidsproblemen waarmee ook veel mensen in de bijstand kampen, is eveneens groot. Daarom is het van groot belang dat gemeenten bij hun re-integratiebeleid vooral inzetten op het verminderen van de financiële en gezondheidsproblemen van bijstandsontvangers.

Omdat er in Heerlen tussen wijken grote verschillen zijn in de mate waarin bijstandsontvangers te maken hebben met financiële en gezondheidsproblemen, pleiten we voor een wijkgerichte aanpak van deze problematiek. Omdat in sommige wijken financiële problemen relatief veel voorkomen en gezondheidsproblemen relatief minder vaak of andersom, zou per wijk gekeken moeten worden waar het beleid zich vooral op zou moeten richten. Een wijkgerichte aanpak, gefocust op de belangrijkste problematiek in de wijk, zou een groter effect kunnen hebben omdat er spill-over-effecten kunnen optreden waarbij bewoners zich aan elkaar kunnen optrekken.