Ondersteun ouders van misbruikte kinderen, begrijp waarom signaleren van seksueel geweld lastig is, snap de complexe mechanismen van misbruik. Iva Bicanic pleit voor het écht bespreekbaar maken van seksueel geweld.
‘Bijna elke familie heeft wel een verhaal over seksueel geweld. Een oom die zijn handen niet thuis kon houden, een zus die werd aangerand. In de afgelopen veertig jaar hebben we veel beter zicht gekregen op de prevalentie en impact, nu is het tijd om seksueel geweld als samenleving bespreekbaar te maken.’ Dat zegt Iva Bicanic, klinisch psycholoog en landelijk coördinator van het Centrum Seksueel Geweld, die zich al jaren inzet voor betere hulp aan slachtoffers en hun omgeving. Want de cijfers zijn onthutsend. Jaarlijks hebben 100.000 mensen te maken met seksueel geweld. Ruim 20.000 scholieren tussen de twaalf en zestien jaar oud geeft aan seksueel geweld, zoals ongewenst seks hebben of gedwongen geslachtdelen aanraken of bekijken, te hebben meegemaakt. Waarschijnlijk is het aantal een onderschatting, want naar online geweld is niet gevraagd in het Scholierenonderzoek Kindermishandeling (2016). En de kinderen uit het speciaal onderwijs zijn niet bevraagd. Hoeveel kinderen ónder de twaalf jaar slachtoffer zijn van seksueel geweld, daar is nauwelijks zicht op (aldus de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen).
Onthullen
Seksueel geweld herkennen is lastig, weet Bicanic. Uit haar promotieonderzoek blijkt dat meiden die een eenmalige verkrachting door iemand buiten het gezin meemaken, die gebeurtenis pas na bijna een halfjaar onthullen. Ze vertellen het bovendien niet eerst aan hun ouders, maar aan een vriendin. Bij kinderen en jongeren die te maken hebben met incest, duurt het nog veel langer voordat ze het iemand vertellen. ‘Misbruik is een horrorscenario. Je weet als ouder dat het kan gebeuren, maar je wilt het idee niet toelaten. Want dan durf je je kind nergens meer naartoe te laten gaan. Dus sus je jezelf dat je kind het heus zou vertellen als het ermee te maken krijgt.’
Niet bespreekbaar
En dan blijkt dat kinderen misbruik niet vertellen en thuis niet ‘alles bespreekbaar’ is. Of ze het dan niet hebben gezien?, is een vraag die ouders van misbruikte kinderen dikwijls krijgen. ‘Nee dus’, vertelt Iva Bicanic, ‘want kinderen zijn kampioen verbloemen. Omdat ze weten dat het thuis vanaf dan anders wordt. Misschien mogen ze niet meer stappen, wordt vader furieus op de dader, raakt moeder overstuur. Kinderen willen hun ouders beschermen.’ Een onbedoeld vernietigende vraag is het, stelt Bicanic vast. ‘Ouders hebben al het idee dat ze tekortschieten, voelen zich een slechte ouder. De vraag waarom ze het niet hebben gezien, bevestigt die gevoelens.’
Iva Bicanic is, naast onder meer ervaringsdeskundige Rik Derwig en Veilig Thuis bestuurder Debbie Maas, één van de sprekers op het Zorg+Welzijn Congres Seksueel Geweld op woensdag 3 maart. Op zoek naar meer informatie of wil je je aanmelden? Klik hier.
Gillen
Dat seksueel geweld moeilijk bespreekbaar is, komt ook door het stereotype beeld. De man die plots uit de bosjes opduikt, films waarin een vrouw zich luid gillend probeert te ontworstelen aan haar belagers – zo gaat het meestal niet in het echt. Bijna negen op de tien daders zijn namelijk een bekende van hun slachtoffer. En de meeste slachtoffers verzetten zich niet of nauwelijks, wat naderhand leidt tot het idee dat ze zelf schuldig zijn. ‘Maar meewerken is normaal slachtoffergedrag. Om te overleven: liever verkracht dan dood. Daarom, en door de spanning, reageert je lichaam vaak ook met een genitale respons: vrouwen worden nat, mannen krijgen een stijve.’
De relaties waarbinnen seksueel geweld plaatsheeft, zijn bovendien vaak complex. Bicanic: ‘Daders zijn meestal óók hartstikke lief voor hun slachtoffers. De pianoleraar geeft je de aandacht die je thuis mist, opa heeft eerst je lievelingsijs gehaald, dus kun je daarna toch wel even bij hem op schoot kruipen?’ Van die ambivalentie raak je als kind in de war. Niet voor niets lopen jeugdige slachtoffers van geweld tien keer meer kans om psychotisch te worden. ‘Slachtoffers zijn soms oprecht verdrietig dat de dader in de gevangenis terechtkomt, ze vinden het zielig en voelen zich schuldig.’
Daders
Het merendeel van de daders is man, van de kindermisbruikers is zeven procent vrouw. Bij mannelijke slachtoffers boven de zestien jaar is een derde van de daders vrouw. Voor daders zou ook meer aandacht moeten komen, meent Bicanic. ‘Seksueel geweld gebeurt omdat er daders op de wereld zijn. Daders zijn vaak mensen die iets zijn tekortgekomen. Dus is het van belang om plegers effectief te behandelen of voortijdig in het vizier te krijgen.’
Ouders die zelf een nare jeugd hebben gehad, zouden ook steun moeten krijgen, vindt Bicanic. ‘Want als ouders door hun eigen onverwerkte verleden niet goed aanvoelen wat hun kind nodig heeft, raken kinderen minder goed gehecht of voelen zich niet gezien. Dus gaat het kind elders op zoek naar verbondenheid en complimentjes. Ieder kind verlangt ernaar gezien te worden, dat is normaal.’ Eenmaal misbruikt, is het risico op herhaald slachtofferschap (revictimisatie) groot. ‘Bijna de helft van de misbruikte kinderen krijgt later opnieuw seksueel misbruik te verduren.’
Ouders belangrijk
Professionals zou ze willen adviseren: onderstreep hoe belangrijk ouders zijn. ‘Leg ze uit dat zíj de maat van de verwerking aangeven. Leer ouders kalm te blijven. Vertel ze: ben je boos, leg je kind uit dat je niet boos op hem of haar bent; ben je verdrietig, vertel dat het weer over gaat. Kinderen die hun zeer geëmotioneerde ouders zien, denken: “Wow! Dit is zo heftig, dat wil ik niet nog eens meemaken!” Met als gevolg dat ze andere nare gebeurtenissen voor zich houden. Die cirkel moeten we met zijn allen doorbreken.’
Iva Bicanic is klinisch psycholoog (1972) en hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum (UMC Utrecht). Zij richtte met Astrid Kremers het Centrum Seksueel Geweld op. Bicanic promoveerde in 2014 op onderzoek naar de onthulling van tienermeiden na misbruik. Zij publiceerde het boek Dicht bij huis met advocaat Richard Korver en werd in 2018 uitgeroepen tot Meest Invloedrijke Persoon in de Publieke Gezondheid.
Heel erg bedankt voor alle moeite die jullie doen om seksueel misbruik op de kaart te zetten en het gesprek op gang te brengen.
Behalve dat de hulpverlening verbeterd is is er in 40 jaar nauwelijks iets veranderd.
Wat ik altijd mis, ook in dit artikel weer is d3 ellende voor slachtoffers die vaak volgt wanneer je door je vader misbruikt bent.
Hoe jij als slachtoffers vaak na het bekent worden uitgestoten word door vader, moeder en broers en zussen en dus ook door de families.
Je verliest al je bloedverwanten , staat er alleen voor, je word letterlijk doodgezwegen .
Dader en herkomstgezin leven gewoon verder.
Óók in je nieuwe leven vind je weinig gehoor.
Mensen kunnen en willen er niet over praten.
Én anders moet je er niet over aan de gang blijven.
Óók hulpverleners begrijpen niet wat er gebeurd met slachtoffers en de impact die dat uitstoten en doodzwijgen heeft.
Het gaat vaak altijd over de incest.
Niet over wat er daarna met je gebeurd en dan je hele leven door blijft gaan.
Vergoten worden houd namelijk niet op.
Doodgezwegen worden voel je elke keer in je leven bij allerlei levensomstandigheden weer opnieuw.
Het is alsof je hebt moeten vluchten , alles hebt moeten achter laten,
Je kunt niet praten over wat je is overkomen, en in het beste geval word er tegen je gezegd dat je blij moet zijn dat je van ze af bent.
Ik kan niet voor andere praten, maar voorzelf kan ik zeggen dat ik mezelf elke keer weer in d3 steek gelaten voel.
Er alleen voor staan, wanneer ook net als in dit artikel uitgewist bent en mijn situatie niet bestaat, beschreven word en dus niet voorkomt.
Ouders moet je steunen?
Én als die ouders jou w uitgestoten hebben omdat je niet wil zwijgen over de incest, je niet gewoon wil doen, of omdat je gesproken hebt??
Dan sta je er alleen voor.
Niemand in d3ze maatschappij die het dan voor je opneemt.
Hallo Jane,
Dat is precies het geval …. De echte ellende begint pas erna als mensen niet in willen/kunnen voelen dat je in een nachtmerrie leeft.
Ik herken 100% wat Jane schrijft.
Bij mij is de situatie precies hetzelfde…. Het enige verschil is dat het bij mij om huiselijk geweld ging.
Er gebeuren heeel ernstige dingen als ik 17 ben.
Maar de hel ontstond pas met het NIET KUNT DELEN..
Zelf totaal dichtgeklapt kon ik jaren lang niet echt delen.
Ik heb Ptss ontwikkeld,was agressief of juist totaal depressief.Had elke nacht nachtmerries.
En weet je…..
De nachtmerries gingen niet over het geweld.
Ze gingen over de eenzaamheid en verlatenheid.
Ik kreeg ook overdags enorme hartkloppingen en paniek aanvallen,juist van het gevoel van totale verlatenheid en eenzaamheid.
Niet van de gebeurtenissen zelf,maar van de nachtmerrie die daarna ontstond met mijn traumatische gevoelens en de communicatie met de rest van de familie..
Ik had maanden lang dezelfde nachtmerrie:
Namelijk dat ik in een klein bootje op de oceaan dobberde,zonder roeispanen,met haaien om me heen cirkelend.
Op de momenten dat ik geprobeerd heb te vertellen wat er met mij aan de hand was en eindelijk misschien KON vertellen…
Merkte ik dat er zoveel pijn onstaat doordat mensen totaal niet kunnen reageren zoals nodig zou zijn ,om te kunnen helen.
De meest koude reactie kreeg ik van mijn oudste broer:
Na 10 jaar ptss en angststoornis besloot ik hem te vertellen over het geweld en het effect wat het op me gehad had.
Al mijn moed bij elkaar geraapt…10 jaar over gedaan..Was doodzenuwachtig ….
Hij nam van het begin af aan het hele gesprek over…
Ik kreeg alleen maar verwijten,verwijten verwijten…
Waarom ik nooit naar hun verjaardagen gekomen ben,nooit iets liet horen verder.
Daar kwam ik nu juist voor om dat uit te leggen..
Maar ik kreeg de kans niet eens..
Toen ik me zo aangevallen voelde dat ik er uiteindelijk alleen nog maar uit kon krijgen:
Daarom wil ik je spreken om te vertellen wat er aan de hand is..
Dit en dit is allemaal gebeurd en pappa heeft me zo bedreigd.
En dan begon het geweld en het slaan.
Hij strekte zich uit boven me, keek me aan met zijn meest hooghartige blik en zei alleen maar heel hooghartig:
IK ben nooit geslagen!!
Mensen kunnen totaal niet invoelen wat er met een slachtoffer aan de hand is…
Ook omdat je zelf je uiterste best doet, om al die rot gevoelens niet te hebben.
Je werkt je van binnen helemaal kapot om een “gewoon” mens te zijn…
Maar je bent heel erg beschadigd.
En dat roept enorme schaamte en machteloosheid op.
Je verwijt jezelf de hele dag van alles…
Alles wat je niet meer kunt,door angst/ptss, alle depressieve gevoelens,de vervreemding die in je is..
Alsof er een glazen muur zit tussen mij en de buitenwereld en ik schreeuw om hulp van binnen,maar mijn mond gaat niet open.
En ook mijn gezicht drukt niets uit, ik kan zelfs nog gewoon converseren en grapjes maken.
Er komt helemaal niets uit me van die schreeuw om hulp,het zit gevangen achter muren van….???
En ik WIL ook niet dat die schreeuw eruit komt,ik ben bang voor die schreeuw,
Want als ik vertel over mijn nachtmerrie gevoelens …Dan is het echt waar.
En dat maakt het nog erger,de aandacht die er naar toe gaat,maakt me nog meer slachtoffer.
Maar dat is ook precies omgekeerd, de aandacht die IK er niet aan kan/durf geven,maakt me juist slachtoffer.
En de aandacht die anderen er niet aan kunnen geven,houdt me ook gevangen in slachtofferschap.
Oftwel de K** gevoelens gaan niet weg.
Al 40 jaar niet.
Woorden kunnen het echt totaal niet beschrijven…Nachtmerrie komt nog het dichtste bij….hel ook trouwens.
Weet je hoe mensen me vaak omschrijven:
Een sterke zelfstandige vrouw…. de buren noemen me hun vrolijke buurvrouw,Mijn clienten,( ik ben therapeut) noemen me de meest diep invoelende persoon die ze ooit mee gemaakt hebben.
Loven me omdat ik hun zo goed aanvoel.
En het is waar…Ik kan hun pijn gemakkelijk voelen…
Ik heb niet het verlangen om weg te gaan van hun pijn, maar om ze nabij te zijn.
Precies datgene te geven wat ik zelf zo gemist heb….
Maar ook niet meer in staat was om te ontvangen.
Want dat doet trauma. Helaas.
En wat een weg terug om weer te ontdooien….Het is elke dag weer een klus.
En ik ben nu bijna 60.
Hallo Jane,
Dat is precies het geval …. De echte ellende begint pas erna als mensen niet in willen/kunnen voelen dat je in een nachtmerrie leeft.
Ik herken 100% wat Jane schrijft.
Bij mij is de situatie precies hetzelfde…. Het enige verschil is dat het bij mij om huiselijk geweld ging.
Er gebeuren heeel ernstige dingen als ik 17 ben.
Maar de hel ontstond pas met het NIET KUNT DELEN..
Zelf totaal dichtgeklapt kon ik jaren lang niet echt delen.
Ik heb Ptss ontwikkeld,was agressief of juist totaal depressief.Had elke nacht nachtmerries.
En weet je…..
De nachtmerries gingen niet over het geweld.
Ze gingen over de eenzaamheid en verlatenheid.
Ik kreeg ook overdags enorme hartkloppingen en paniek aanvallen,juist van het gevoel van totale verlatenheid en eenzaamheid.
Niet van de gebeurtenissen zelf,maar van de nachtmerrie die daarna ontstond met mijn traumatische gevoelens en de communicatie met de rest van de familie..
Ik had maanden lang dezelfde nachtmerrie:
Namelijk dat ik in een klein bootje op de oceaan dobberde,zonder roeispanen,met haaien om me heen cirkelend.
Op de momenten dat ik geprobeerd heb te vertellen wat er met mij aan de hand was en eindelijk misschien KON vertellen…
Merkte ik dat er zoveel pijn onstaat doordat mensen totaal niet kunnen reageren zoals nodig zou zijn ,om te kunnen helen.
De meest koude reactie kreeg ik van mijn oudste broer:
Na 10 jaar ptss en angststoornis besloot ik hem te vertellen over het geweld en het effect wat het op me gehad had.
Al mijn moed bij elkaar geraapt…10 jaar over gedaan..Was doodzenuwachtig ….
Hij nam van het begin af aan het hele gesprek over…
Ik kreeg alleen maar verwijten,verwijten verwijten…
Waarom ik nooit naar hun verjaardagen gekomen ben,nooit iets liet horen verder.
Daar kwam ik nu juist voor om dat uit te leggen..
Maar ik kreeg de kans niet eens..
Toen ik me zo aangevallen voelde dat ik er uiteindelijk alleen nog maar uit kon krijgen:
Daarom wil ik je spreken om te vertellen wat er aan de hand is..
Dit en dit is allemaal gebeurd en pappa heeft me zo bedreigd.
En dan begon het geweld en het slaan.
Hij strekte zich uit boven me, keek me aan met zijn meest hooghartige blik en zei alleen maar heel hooghartig:
IK ben nooit geslagen!!
Mensen kunnen totaal niet invoelen wat er met een slachtoffer aan de hand is…
Ook omdat je zelf je uiterste best doet, om al die rot gevoelens niet te hebben.
Je werkt je van binnen helemaal kapot om een “gewoon” mens te zijn…
Maar je bent heel erg beschadigd.
En dat roept enorme schaamte en machteloosheid op.
Je verwijt jezelf de hele dag van alles…
Alles wat je niet meer kunt,door angst/ptss, alle depressieve gevoelens,de vervreemding die in je is..
Alsof er een glazen muur zit tussen mij en de buitenwereld en ik schreeuw om hulp van binnen,maar mijn mond gaat niet open.
En ook mijn gezicht drukt niets uit, ik kan zelfs nog gewoon converseren en grapjes maken.
Er komt helemaal niets uit me van die schreeuw om hulp,het zit gevangen achter muren van….???
En ik WIL ook niet dat die schreeuw eruit komt,ik ben bang voor die schreeuw,
Want als ik vertel over mijn nachtmerrie gevoelens …Dan is het echt waar.
En dat maakt het nog erger,de aandacht die er naar toe gaat,maakt me nog meer slachtoffer.
Maar dat is ook precies omgekeerd, de aandacht die IK er niet aan kan/durf geven,maakt me juist slachtoffer.
En de aandacht die anderen er niet aan kunnen geven,houdt me ook gevangen in slachtofferschap.
Oftwel de K** gevoelens gaan niet weg.
Al 40 jaar niet.
Woorden kunnen het echt totaal niet beschrijven…Nachtmerrie komt nog het dichtste bij….hel ook trouwens.
Weet je hoe mensen me vaak omschrijven:
Een sterke zelfstandige vrouw…. de buren noemen me hun vrolijke buurvrouw,Mijn clienten,( ik ben therapeut) noemen me de meest diep invoelende persoon die ze ooit mee gemaakt hebben.
Loven me omdat ik hun zo goed aanvoel.
En het is waar…Ik kan hun pijn gemakkelijk voelen…
Ik heb niet het verlangen om weg te gaan van hun pijn, maar om ze nabij te zijn.
Precies datgene te geven wat ik zelf zo gemist heb….
Maar ook niet meer in staat was om te ontvangen.
Want dat doet trauma. Helaas.
En wat een weg terug om weer te ontdooien….Het is elke dag weer een klus.
En ik ben nu bijna 60.