Elzinga maakt onderscheid tussen emotionele mishandeling en verwaarlozing. Bij het eerste gaat het om schelden, om bekritiseren, “waarom ben je altijd zo dom?”, “hoe kan het toch dat jij zo lelijk bent?”. ‘We weten dat deze vorm van mishandeling sterk gelinkt is aan het ontwikkelen van depressie. Een op de drie kinderen die hiermee in de ggz zit, geeft aan dat er sprake is van emotionele mishandeling en bij hen zijn de klachten veel ernstiger dan bij andere kinderen met depressieve klachten.’

Emotionele verwaarlozing frustreert volgens Elzinga behoeftes die ‘nog basaler’ zijn. Gezien worden, weten dat je ouders van je houden. Waar dat niet gebeurt, ouders ‘het hoofd vol’ hebben, afwezig zijn, de frustraties en het verdriet van hun kinderen structureel niet waarnemen, ontbreekt contact. ‘Kinderen hebben zo graag het idee dat ze er mogen zijn. Het is natuurlijk droevig, maar als je geslagen wordt, is er interactie. Je wordt gezien, al is het op een zeer negatieve manier. Maar er helemaal niet toe doen, is nog pijnlijker.’

Volwassenen die in hun jeugd mishandeld of verwaarloosd werden of mishandeling meemaakten, lopen kans dat de sporen hiervan in het brein terug te zien zijn, weet Elzinga. In de jonge jaren wordt het brein nog ‘geprogrammeerd’. Structurele stress belemmert een gezonde ontwikkeling van de hersenen. ‘Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de prefrontale cortex, die heel belangrijk is voor het reguleren van emoties, dan minder goed ontwikkeld wordt. We zien ook dat bij volwassenen die opgegroeid zijn in een context van emotionele mishandeling bepaalde hersengebieden signalen veel sneller dan nodig interpreteren als bedreigend.’

Het brein raakt volgens Elzinga afgesteld op het reageren op bedreiging en onveiligheid omdat het daar lange tijd mee te maken heeft gehad. ‘Dat heeft een functie als je in die omgeving zou blijven, maar je bent dan ook minder ontvankelijk voor positieve interacties. Als je na die tijd bijvoorbeeld een partner hebt die het wel goed met je voorheeft en jij beoordeelt iedere frons nog steeds als negatief, kan dat spanning geven.’

Uit onderzoek blijkt bovendien dat de schade die een volwassene door de mishandeling vroeger thuis heeft opgelopen weer door kan werken in diens relatie als ouder met zijn of haar kind. Intergenerationele overdracht is een reëel risico, mishandeling wordt in één op de drie gevallen doorgegeven.

Bernet Elzinga is overigens niet pessimistisch over het herstellen van de schade die door emotionele mishandeling en verwaarlozing kan ontstaan. Therapie op volwassen leeftijd kan helpen. Essentiëler nog is het zoveel mogelijk herstellen van de relatie tussen ouder en kind voordat het kind het huis verlaat. Elzinga meent dat het belang van de relatie tijdens de adolescentie door hulpverleners wordt onderschat, ook al is dat een periode waarin die flink onder druk kan staan.’

‘Binnen de jeugdzorg is de richtlijn dat een kind met depressie individueel wordt behandeld, maar als je de ouders niet betrekt bij de therapie, is het één wekelijks uurtje in de behandelkamer en dan gaat het kind weer naar huis, waar het proces dat tijdens de behandeling is ingezet lang niet altijd optimaal wordt ondersteund. Als bijvoorbeeld thuis bewust of onbewust het negatieve zelfbeeld van een kind bevestigd wordt, is psychotherapie als water naar de zee dragen.’

Ouders worden volgens Elzinga alleen al geholpen met psycho-educatie: uitleg over hoe zij op een goede manier met de problemen van hun kind kunnen omgaan. Hoe leg je weer contact, hoe geef je kritiek, hoe stel je grenzen? De hoogleraar ontwikkelde met anderen een groepscursus voor ouders van jongeren met somberheidsklachten. Professionals vertellen over interactiepatronen die tussen ouder en kind kunnen ontstaan.

Ouders worden uitgenodigd dat te vertalen naar hun eigen situatie en leren over de impact van hun eigen gedrag op hun kind. ‘Zo herkennen ze vicieuze cirkels. Dat je als ouder kritiek hebt, het kind zich terugtrekt en je vervolgens nog meer kritiek hebt. Of overbezorgdheid, dat ouders steeds meer taken overnemen en het kind zich minder capabel voelt.’ Uitwisseling met andere ouders in hetzelfde schuitje is daarbij behulpzaam. ‘Kunnen spiegelen motiveert enorm.’

En de hulp aan ouders moet verder strekken dan de begeleiding in het ouderschap van kinderen met problemen. Elzinga ziet dat er nog te weinig aandacht is voor ouders die zelf psychisch in de knel zitten. ‘We weten dat een depressie van een ouder doorwerkt op de kinderen en het risico op depressieve klachten bij hen sterk vergroot.

Dat wordt nog te weinig door professionals ter sprake gebracht. Het is natuurlijk zoeken wanneer iemand daar ruimte voor heeft, maar de depressie kan juist ook gevoed worden door het moeizame contact tussen die ouder en zijn of haar kinderen.’

De ouder-kindrelatie is essentieel voor het welzijn van mensen, wil Bernet Elzinga maar zeggen. ‘Het is een soort onderlegger. Als dat niet goed zit, resoneert het je hele leven door, ook in je brein.’