Negentig jaar wordt mijn oma in november. In haar lange leven heeft ze veel meegemaakt, maar wat haar het meest zal bijblijven, is ongetwijfeld het verlies van haar man. Mijn opa. Vijf jaar geleden overleed hij. En daar is ze nooit bovenop gekomen. Als ik haar spreek, blijft ze zeggen dat ze hem zo mist. Dat het verdriet nog steeds rauw is. Dat ze zich eenzaam voelt. En dat snap ik. Als je lang met iemand samen bent geweest, is het onvoorstelbaar om zonder elkaar verder te moeten. Toch vind ik het als kleinkind soms lastig als ze over het gemis praat.

Dexter is een goed uitziende jongen van 22 jaar. Maar Dexter is anders; hij heeft een ernstig verstandelijke beperking, autisme en een slaapstoornis. Daarnaast heeft hij moeilijk verstaanbaar gedrag ontwikkeld waarbij hij zichzelf verwondt.

De transitie in het sociaal domein is inmiddels het vijfde jaar ingegaan. En voor het vierde jaar op rij hoor ik dat wij nu écht gaan beginnen aan de transformatie. Het blijft echter vooral nog bij die uitspraak. Zeker, er zijn leuke en goede voorbeelden te vinden van gemeenten en zorgorganisaties die anders zijn gaan werken. Maar omdat het dan nog steeds gaat om experimenten, pilots en proeftuinen heeft dus nog steeds geen transformatie van het systeem plaatsgevonden. Anders waren het immers geen leuke experimenten, pilots en proeftuinen meer.

Als kind was Marjolijn van Kooten een enorme durfal en tegenwoordig trekt ze volle zalen als cabaretier. Jarenlang legden angst en depressie haar lam. 'Ik begreep er niks van: hoe kon ík nou zo bang zijn?'

Nu mensen langer zelfstandig wonen, krijgen woningbouwcorporaties ingewikkelder problematiek op hun bordje. Hoe kunnen hun medewerkers omgaan met huurders met psychische klachten, dementie of mobiliteitsproblemen?

ISABEL DIJKSTRA (32), persoonlijk begeleider verstandelijk-gehandicaptenzorg: 'Voordat ik werd aangenomen op een begeleid zelfstandig-wonenvoorziening voor mensen met een licht verstandelijke beperking en multiproblematiek, liep ik een ochtend mee. Ik ontmoette Jan, een joviale veertiger die klusjes deed in het pand.'

Fotograaf Thijs Wolzak reisde af naar Velp en kwam terecht in een 'leuke en dynamische situatie. Oud-fysiotherapeut Willem Ouwehand, links met paars t-shirt, geeft beweegles en doet dat met veel humor.

'Ik ben mantelzorger voor mijn broer. Hij is zeven jaar dakloos geweest, is verslaafd aan alcohol en heeft schulden. We komen uit een gezin met veel psychische problemen. Onze vader had PTSS, hij was soldaat in Nederlands-Indië, onze moeder had borderline. We groeiden op in tehuizen en pleeggezinnen. Onze ouders zijn overleden, we hebben alleen nog twee neven, maar zij zijn ook alcoholverslaafd.'

Kinderen die opgroeien met een ouder met psychische of verslavings- problematiek blijven nog te vaak onzichtbaar, en daarmee in eenzaamheid worstelen, zegt ontwikkelingspsycholoog Catelijne Mostert die gespecialiseerd is in ondersteuning aan deze kinderen en hun ouders. 'Wat al deze kinderen nodig hebben, is dat ze gezien en gehoord worden.'

Sinds een klein jaar zijn er ambassadeurs tegen eenzaamheid onder ouderen. Voormalige wethouders uit respectievelijk Rotterdam en Amsterdam, Marjanne van den Anker en Eric van der Burg. Bij het lezen van de naam van Van der Burg keek ik op. Zeven jaar geleden, toen hij nog wethouder was, mocht ik hem interviewen. Van der Burg toonde zich toen zeer geporteerd voor 'meer zelfstandigheid', 'meer eigen verantwoordelijkheid', 'zo lang mogelijk thuis'. En dan nu ten strijde trekken tegen eenzaamheid onder ouderen. Tja, besturen kan denk ik niet zonder een lichte vorm van hypocrisie.

Je moet er soms om lachen. Om de foto's van Peter Hermanides die in de thuiszorg werkt. Tegelijkertijd krijgt je er geen vervelend voyeuristisch gevoel bij. Ze zijn vaak ontroerend mooi. Bijzonder.

'Jij bent ook mantelzorger, hoor!' Ik herinner me nog precies hoe een andere moeder van een gehandicapt kind dat tegen me zei, me nadrukkelijk aankijkend en met haar wijsvinger op me gericht. Het was aardig bedoeld. Onderschat je taak niet, wilde ze zeggen, zie de zwaarte ervan onder ogen. En toch voelde ik meteen de neiging te zeggen: 'Helemaal niet! Ik ben moeder.'

Als sociaal werker ben je al lange tijd bezig het vertrouwen van een gezin te winnen nadat je vanuit school en sportclub signalen kreeg dat het niet goed gaat met het zesjarige jongetje in dat gezin. Langzaamaan zien de ouders in dat jij je niet met hen en hun kind wilt bemoeien, maar dat je ze wilt helpen met de zorgen rondom hun zoontje. Bij je volgende huisbezoek zie je in de kast waar moeder een pak koekjes uit pakt een grote zak met XTC-pillen. Ouders hebben niet door dat jij het gezien hebt. Uiteraard wil je de zorgvuldig opgebouwde vertrouwensband niet op het spel zetten. Wat doe je na deze waarneming?

Kim Postma en René Wokke stelden ruim tien jaar lang hun woonschip Hendrik Jan in Amsterdam open voor de opvang van pubers. Ze begonnen met weekeindpleegzorg, maar gingen al snel over op crisisopvang. Want: 'het mocht wel wat spannender.'

Het gaat over dementie in al haar verschijningsvormen, over overbelaste partners, over humor, en eenzaamheid. Bovenal gaat het over contact maken. Echt contact. Journalist Jessica Maas en fotograaf Bas Losekoot lopen een dag mee met verpleegkundige Anneke Raadschelders op de gesloten afdeling Grote Poel van Zorgcentrum Aelsmeer.

TOEN misdroeg Toon zich en werd van school gestuurd. NU werkt hij en is een veelgevraagd gastspreker.

Rens Strous (44) is coördinerend begeleider op een lvb+-locatie in Utrecht. Van daaruit worden mensen begeleid met een licht verstandelijke beperking die kampen met psychiatrische en/of verslavingsproblemen. Zij wonen op zichzelf, in de wijk. Zo ook de man bij wie Rens na jaren investeren eindelijk vooruitgang boekte.

Twee keer zorgde een hond ervoor dat Jan van Summeren een moeilijke en eenzame periode overwon. Die ervaring inspireerde hem tot de oprichting van Stichting ZorgDier Nederland. 'De uitdrukking op iemands gezicht, daar doe ik het voor.'