Personeelstekort en lange wachtlijsten zijn al langer een groot probleem in de ggz. Daar komt nog bij dat het aantal mensen met een psychische stoornis flink is gestegen, zo bleek recent uit het (terugkerend) Nemesis-onderzoek van het Trimbosinstituut. Psychische stoornissen zijn niet zomaar wat mentale problemen vanwege depressie, corona of te druk op het werk. Eén op de 4 Nederlanders lijdt aan een psychische stoornis volgens het onderzoek. Wat is er aan de hand in het land?

Ontwikkelingen in de samenleving

De meest voorkomende aandoeningen, aldus het Trimbos-onderzoek, waren angststoornissen, depressies en verslavingen. De stijging is vooral te zien onder jongvolwassenen en studenten. Ook komen meer aandoeningen voor onder alleenstaanden, werklozen, arbeidsongeschikte personen en mensen met een lager inkomen. ‘De oorzaken voor deze stijging moeten we, denk ik, vooral ook zoeken in de ontwikkelingen in de samenleving’, zegt Ruth Peetoom, voorzitter van de branchevereniging De Nederlandse GGZ.

Prestatiedruk

‘Het belang van mentale gezondheid wordt onderstreept met de uitkomsten van het Trimbos-onderzoek’, zegt Peetoom. ‘De samenleving is voor veel mensen heel ingewikkeld geworden door toenemende individualisering, prestatiedruk en bestaansonzekerheid. Als je al een mentale kwetsbaarheid hebt, dan kan dat verder ontwikkelen door externe factoren.’

Weerbaarheid

Zijn mensen ook minder in staat om problemen op te vangen? Peetoom ziet daar een verband met psychische problemen. En dus is het ook belangrijk om de weerbaarheid van mensen op te bouwen tegen mentale problemen. ‘Het leven is niet gemakkelijk, maar de oplossing ligt niet altijd bij de gezondheidszorg. We kunnen ook meer inzetten op de veerkracht van mensen.’

Social media

Waar denkt Peetoom dan aan? ‘Het gaat ook over hoe je zelf met dingen omgaat en of je ruimte maakt voor rust. Door social media komt bijvoorbeeld zoveel bij mensen binnen en wordt vooral de nadruk gelegd op het ideale beeld waaraan je moet voldoen. Kinderen van 10 jaar hebben al een zeer populaire app waarmee ze foto’s van zichzelf perfect kunnen maken. Misschien moeten we af van dat idee van perfectie.’

Huisarts en wijkteam

De wachtlijsten en het tekort aan personeel maken de hulp aan mensen met psychische stoornissen er niet beter op. ‘Als de zorg niet op tijd komt, dan kan het erger worden’, zegt Ruth Peetoom. Wat kunnen professionals doen? ‘In de ggz is een enorme beweging naar de voorkant van de zorg. Dat wil zeggen dat mensen zich melden met problemen bij de huisarts of bij het wijkteam. Samen met professionals uit de ggz kunnen die meteen zien welke hulp ingeschakeld moet worden.’

Ervaringsdeskundigen

Als mensen op de wachtlijst komen, zegt Peetoom, dan moeten ze wel op de juiste wachtlijst komen. ‘Tijdens de wachttijd kunnen sociaal werkers al de eerste begeleiding bieden, bijvoorbeeld door de schulden aan te pakken. Maar ook het inzetten van ervaringsdeskundigen om mensen te begeleiden of nazorg te geven na therapie wordt – heel terecht – steeds belangrijker.’

Verslaving

Maar ook de samenleving, wij allen dus, hebben een taak, vindt Peetoom. ‘Thema’s als prestatiedruk en depressie kunnen breed opgepakt worden door scholen, gemeenten en ook door werkgevers. Ik denk ook dat er meer aandacht moet komen voor verslaving als bron van psychische problemen. Dat gaat over alcohol, pillen, gamen en drugs. De effecten zijn, zeker voor jongeren, vaak desastreus.’

Brancheorganisaties

En welke rol kan de brancheorganisatie in de ggz spelen? Peetoom: ‘Daarvoor geldt ook: psychische problemen breed oppakken door domein overstijgend samen te werken. Wij hebben in het in september afgesloten Integraal Zorgakkoord met alle branches, en gemeenten afgesproken dat te doen. Er zijn al langer verschillende initiatieven om de de-medicalisering op te pakken. Bijvoorbeeld met de opening van mentale gezondheidscentra. Wie zich daar aanmeldt kan binnen een week terecht, is de bedoeling, en de professionals gaan met de mensen aan de slag om te bepalen waar de cliënt nu echt mee geholpen is. Dan blijkt bijvoorbeeld dat een aantal mensen niet naar een specialist hoeven omdat ze al geholpen zijn met activiteiten tegen eenzaamheid of met schuldhulp.’

Ontschotting

Samenwerking tussen de verschillende domeinen is een al jarenlang gekoesterde wens, maar nog niet breed toegepast. ‘Het is echt belangrijk dat we met z’n allen, binnen en buiten de zorg, mentale gezondheid breed oppakken. Niet alleen met de inzet van preventie, maar ook bij de hervorming van de jeugdzorg en tussen de verslavingszorg en de ggz. Ontschotting is lastig, financieel en qua cultuur. Het vraagt lef en je moet verder kunnen kijken dan het eigen belang van je organisatie, dan je eigen departement en je eigen gemeente. En het werkt, dat blijkt ook uit verschillende programma’s die er al in het land draaien. Preventie levert geld op, ook al zie je dat niet altijd in je eigen budget.’