In 2016 schreef Hugo Borst in het AD een open brief aan staatssecretaris voor Volksgezondheid Martin van Rijn over ouderen in verzorgingstehuizen die mogen niet douchen en hardhandig worden behandeld. Verplegend personeel heeft te weinig tijd om de zorg te leveren die nodig is. De open brief was het startschot voor een campagne voor betere zorg aan ouderen en meer geld. Er gaat extra geld naar verzorgingstehuizen en er is een aanpak ouderenmishandeling herkennen opgestart, maar over de omvang en ernst van ouderenmishandeling is weinig over bekend.

Kennisbank Ouderenmishandeling

De aanpak van ouderenmishandeling is al enkele jaren onderwerp van campagnes en actie. Kennisinstituut Movisie is bezig met het opzetten van een kennisbank Ouderenmishandeling. Professionals, vrijwilligers en beleidsmakers die betrokken zijn bij de aanpak van ouderenmishandeling, hebben behoefte aan praktische handvatten om hun beleid of praktijk vorm te geven. De kennisbank biedt daarvoor de tools.

Meldingen ouderenmishandeling

Het meest recente onderzoek – 2015 – naar de meldingen van ouderenmishandeling in verzorgingshuizen bij de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugdzorg laat 67 meldingen zien van vermoedens van mishandeling. De helft daarvan (34) werd ook bewezen. Dat moet goed nieuws zijn, 67 meldingen in drie jaar is niet heel veel. Nico van Oosten adviseur huiselijk geweld bij Movisie ziet dat anders: ‘Dit is het topje van de ijsberg.’ Van Oosten verzamelde alle onderzoeken naar intramurale ouderenmishandeling door professionals en vrijwilligers. Over vrijwilligers bleek niets bekend te zijn.

Slechte naam

De verzamelde onderzoeken laten een heel beeld zien dan de 67 meldingen die het IGJ kreeg. Uit een onderzoek uit 2004 bijvoorbeeld onder 484 Nederlandse verpleeghuisartsen was bijna de helft van de artsen (203) in de afgelopen twee jaar één of meerdere gevallen van ouderenmishandeling tegengekomen. ‘Er zijn twee redenen waarom instanties het lastig vinden om te melden,’ zegt Van Oosten. ‘Soms denken ze – terecht of ten onrechte – dat de mishandeling niet ernstig genoeg is. Anderzijds zijn instanties bang dat de instelling een slechte naam krijgt als ze een melding doen.’

Nalatigheid

Over de ernst van de mishandelingen is weinig te zeggen, door het gebrek aan onderzoek. ‘Als een professional niet oplet en per ongeluk bedorven eten serveert waar de bewoners ziek van worden, dan is dat nalatigheid.’ Nalatigheid is een vorm van mishandeling. Van Oosten: ‘Als een paar bewoners zich een dag niet zo goed voelt, is dat een heel ander verhaal dan dat iemand overlijdt door een salmonella-vergiftiging als gevolg van die nalatigheid.’

Onbedoelde ouderenmishandeling

Ouderenmishandeling door professionals en vrijwilligers is in de meeste gevallen niet opzettelijk. Het gaat doorgaans over onbedoelde mishandeling. Tussen professionals en zorgbehoevende ouderen gaat het om ‘ontspoorde zorg’. Van Oosten: ‘Alle handelingen tussen een professional en ouderen zijn in principe zorg. Ontspoorde zorg is een handeling die bedoeld is als zorg, maar resulteert in schade bij de bewoner. Iemand zo ruw de medicijnen toedienen dat er striae in de mond ontstaan is onmiskenbaar mishandeling als gevolg van ontspoorde zorg.’

Tekort aan personeel

De mishandelingen komen het vaakst voor op psychogeriatrische afdelingen. Van Oosten ziet de oorzaak onder andere in gebrek aan het juiste personeel. ‘Veel instellingen hebben een schreeuwend tekort aan personeel. Je vindt nog amper HBO-geschoolde verpleegkundigen. Het zijn vaak MBO-ers, stagiaires of leerling-verpleegkundigen. Zij hebben te weinig kennis over hoe om te gaan met psychogeriatrische zorg. Er zijn hard deskundigen nodig om dementerenden de juiste zorg te geven.’

Veilige zorgrelatie

De vraag is wie kan wat doen? Van Oosten: ‘Instellingsbesturen moeten kijken naar hun personeelsbeleid. Actiz, de brancheorganisatie voor verpleging, verzorging en thuiszorg VVT, heeft de leidraad veilige zorgrelatie getekend. Als er mishandelingen plaatsvinden is er geen veilige zorgrelatie. Besturen en managers kunnen die leidraad ter hand nemen en kijken wat er nodig is om dat te realiseren.’

Bijscholing vragen

Ook het zorgpersoneel kan bijdragen. ‘Zorg voor je eigen deskundigheid. Vraag om bijscholing als je dat nodig vindt’, aldus Van Oosten. ‘Trek aan de bel op het moment dat je onnodige werkdruk ervaart. Dat is al zo als je onvoldoende rust en tijd krijgt om goede zorg aan de bewoners te geven. Realiseer je dat die werkdruk niet jouw individuele probleem is.’

Hoe is het zover gekomen?

‘Signaleer je toch ontspoorde zorg bij jezelf of bij je collega’, vervolgt Van Oosten, ‘heb dan het lef om dat met elkaar bespreekbaar te maken. Onderzoek of het een individueel incident is of dat het herhaaldelijk voorkomt. Is het een structureel probleem, dan moet er gekeken worden wat er binnen de organisatie moet veranderen.’ De minister heeft aangekondigd dat er een lijst komt met professionals die mishandelden, zodat ze niet hetzelfde kunnen doen bij een nieuwe werkgever. Van Oosten is blij met die maatregel, maar ziet aanvullend graag dat er aan plegers wordt gevraagd hoe het zover heeft kunnen komen.

De kennisbank aanpak ouderenmishandeling van Movisie geeft meer informatie>>