‘Ethische dilemma’s in de zorg hebben altijd te maken met goed en kwaad’, zegt Alies Struijs. ‘Je moet als professional een afweging maken van wat de minste schade kan aanbrengen in de zorg voor de persoon.’ Bij die afweging gaat het niet alleen om de relatie tussen professional en cliënt, volgens Struijs, maar ook om de rol van de familie in de zorg. ‘De thuiszorgmedewerkster belt aan. Meneer wil niet meer eten, hij wil dood. Maar zijn vrouw wil dat hij zo lang mogelijk leeft. Hoe stel je je dan op als professional?’

Ethische dilemma’s in de zorg

In de handreiking ‘Ethiek in de zorg’ geeft Alies Struijs tips en handvatten voor een afgewogen keuze aan de hand van zes dilemma’s in de zorg voor ouderen en voor gehandicapten. Ethische vragen doen zich voor, aldus Struijs, in het dagelijks handelen van professionals. ‘Deze vragen zijn gericht op wat goede zorg is, en wat je als professional moet doen – of moet laten – om goede zorg te verlenen. De zorg draait om persoonsgerichte beslissingen, hoe neem je die? Met je cliënt en met alle betrokkenen bij de zorg voor de cliënt.

Ethische dilemma’s

De handreiking is niet gemaakt om antwoorden te geven op ethische vragen, maar om te herkennen wanneer je ethische vragen tegen komt, zegt Alies Struijs. ‘Het helpt professionals de dilemma’s in de zorg te verhelderen en na te denken bij hun dagelijks handelen. In vier stappen maak je uiteindelijk keuzes die nodig zijn voor goede zorg. Je kijkt eerst: wie zijn er betrokken bij de zorg; je onderzoekt wat er precies aan de hand is; je maakt een afweging: welke opties zijn er? Om in stap vier tot een afgewogen besluit te komen. Zo’n besluit is altijd balanceren, zoeken naar consensus die door de meest betrokkenen en door de cliënt kan worden gedragen.’

Ethische afwegingen in de zorg

Professionals zijn niet altijd bewust van de ethische dilemma’s in de zorg die onder hun beslissingen liggen, zegt Struijs. ‘Je moet er een antenne voor hebben. Professionals kunnen ook leren om ethische vragen te herkennen. Veel professionals komen regelmatig voor de keuze te staan: “Welke cliënt help ik het eerst?” Als je een cliënt voor laat gaan, is dat al een ethische beslissing. Vaak moet je die beslissing ad hoc nemen omdat er bijvoorbeeld sprake is van een noodsituatie. Dan is er geen tijd voor reflectie. Maar je kunt op een ander moment wel stil staan bij hoe je die afwegingen hebt gemaakt, zodat je ervan leert voor een volgende keer.’

Moreel beraad

Struijs is groot voorstander van het ‘moreel beraad’: ‘Ik vind het belangrijk voor professionals in de zorg dat ze met enige regelmaat ethische kwesties in hun werk bespreken, bijvoorbeeld in teamverband.’ Dat gaat niet zomaar, zegt Struijs, om een gestructureerd gesprek over ethiek te voeren moet je wel geschoold zijn. Wanneer er geen aandacht is voor ethisch verantwoord handelen, kan daar slechtere zorg uit voortkomen. ‘Je kunt bijvoorbeeld willen afwijken van het protocol, omdat je vindt dat de zorg voor je cliënt daarmee gebaat is. Als je dat goed kunt verantwoorden is daar niks mis mee. Maar professionals kunnen ook uit angst handelen en zeggen: “Ik houd mij aan het protocol, anders ondervind ik de juridische consequenties”. Hoe maak je dit soort overwegingen?’

Waarden en normen

‘Mijn advies voor professionals is: “Je moet vooral zelf blijven nadenken”, zegt Alies Struijs. ‘Je wordt in je werk aangesproken op je professionaliteit en dat kan ook betekenen dat het protocol niet heilig is. Afwegingen in de zorg hangen samen met verschillende waarden, zoals de visie van de organisatie, met wetgeving, met de visie van je team of met je eigen persoonlijke moraal. Als je je eigen grens moet overschrijden, bijvoorbeeld als het gaat om handelingen rondom een zelfgekozen levenseinde, kun je dat zelf dan wel aan? Of moet je jouw taken daarbij overdragen aan een andere professional?’

Verandering in de zorg

Ethiek speelt een steeds grotere rol in de zorg, vooral ook door de veranderingen in de zorg. De zorg is steeds meer persoonsgericht, zegt Alies Struijs, ‘Dus moeten professionals afwegingen maken met de cliënt en betrokkenen over wat geschikt is in de specifieke situatie van de cliënt. Mensen wonen langer thuis, met ondersteuning van het sociaal netwerk, dus worden besluiten met meer mensen genomen. De technologische ontwikkelingen, zoals gps-trackers, gaan steeds verder, hoe ga je daar als professional mee om? We hebben meer medische mogelijkheden en dus meer keuzes. Bovendien worden mensen steeds ouder, wat ook weer vragen over levenseinde en voltooid leven met zich meebrengt. We kunnen eigenlijk niet meer om de ethische vragen in de zorg heen.’

Je kunt hier informatie vinden over de handreiking Ethiek in de zorg>>