Een op de vijf huishoudens in Nederland kampt met risicovolle schulden. Mensen wachten vaak jaren voordat ze hulp vragen. Liefst 1,2 miljoen huishouden met schulden krijgt geen formele schuldhulpverlening en een arm huishouden komt elke maand 217 euro te kort. Dat zijn veelzeggende cijfers. Schulden en armoede worden een steeds groter probleem in Nederland.

Domme financiële keuzes

Volgens professor Esther Mirjam Sent, tevens senator voor de PvdA, is de groep mensen die niet goed met geld om kan gaan, veel groter dan gedacht. ‘We maken allemaal domme financiële keuzes. Heel veel mensen hebben last van financiële bewusteloosheid. Als je het aan mensen vraagt, dan denken ze dat ze hun financiën wel op orde hebben. Maar hun gedrag laat iets anders zien.’ Heel veel mensen hebben nauwelijks overzicht over uitgaven en inkomsten. ‘Ze komen niet in de problemen omdat ze een buffer hebben, maar we worden allemaal misleid of maken verkeerde berekeningen. We weten het wel, maar hoe handel je ernaar?’

Leningen

Sent wijst erop dat bijvoorbeeld slechts een klein percentage mensen jaarlijks wisselt van zorgverzekeraar, terwijl dat financieel zeker interessant kan zijn. ‘We moeten ook zoveel keuzes maken. Welke zorgverzekering, welke bank, welke inboedelverzekeraar? Dat kunnen we allemaal niet overzien.’ Daar maken bepaalde aanbieders – die leningen verstrekken of postorderbedrijven – maar al te graag gebruik van. Medewerkers van dit soort bedrijven worden volgens de professor Sent vaak getraind om mensen te verleiden om bijvoorbeeld nog een overbruggingskrediet af te sluiten.

Financiële bewusteloosheid

Ook de politiek en de beleidsmakers houden nauwelijks rekening met deze ‘financiële bewusteloosheid’. Integendeel. ‘Er wordt juist uitgegaan van de calculerende burger, die financiële prikkels nodig heeft. Maar dat mensbeeld is totaal onjuist. Zo werkt het in de praktijk helemaal niet.’ Sent wijst erop dat het denkvermogen van mensen die met financiële problemen kampen verslechtert. ‘Lange tijd hebben we gedacht dat mensen in de problemen komen omdat ze “een beetje dom” zijn. Maar dat verband, zo blijkt uit het onderzoek, is omgekeerd. Vaak komen mensen door een opeenstapeling van gebeurtenissen in financiële problemen. Ze gaan scheiden, raken werkloos of arbeidsongeschikt. ‘Wanneer mensen in zo’n neerwaartse spiraal terecht komen, overzien ze het allemaal niet meer. Dat is wat stress doet als je schaarste ervaart.’

Inkomensondersteuning

Juist voor de groep mensen die met problematische schulden kampen is het systeem erg ingewikkeld. Uit onderzoek van Divosa (vereniging van leidinggevenden in het sociaal domein) bleek onlangs dat mensen soms wel 27 formulieren moeten invullen om inkomensondersteuning aan te vragen. Bij deze regelingen horen allerlei verantwoordingsprocedures, waardoor fouten snel zijn gemaakt met alle gevolgen van dien.

Opstapelen

Belangrijk is dat professionals de kennis hebben om te handelen. ‘Er zijn gelukkig bedrijven die hier goed op reageren. Zo belt een zorgverzekering met klanten die een betalingsachterstand hebben en vraagt: “Wat is er aan de hand?” Dat is een veel betere benadering dan meteen met een boete te reageren, zodat de schulden nog verder opstapelen.’ Er kan volgens haar nog veel gewonnen worden met de juiste benadering.

Vertrouwen

‘We moeten af van het verkeerde mensbeeld, waarop zoveel van het huidige beleid op is gebaseerd. De meeste mensen deugen en hebben het goed voor met zichzelf en met de rest van de wereld. Ze moeten daarin begeleid worden. Dat betekent dat we het niet te ingewikkeld moeten maken, niet regel op regel moeten stappelen en mensen met vertrouwen moeten benaderen.’