Er is geen onderwerp dat de gemoederen zoveel bezighoudt als ‘mensen met verward gedrag’. De media staan er vol mee, wekelijks verschijnen er nieuwe rapporten. Vorige week maakte NRC nog bekend dat het aantal dwangmaatregelen in 2019, in aanloop naar de nieuwe wet, met elf procent is toegenomen ten opzichte van vorig jaar.

Groot probleem

‘Veel deskundigen en professionals zijn vooral met praktische zaken bezig’, vertelt Philippe Deslespaul, hoogleraar Zorginnovaties in de ggz aan de universiteit van Maastricht. ‘Maar het feit dat de nieuwe wet een groot probleem heeft met de mensenrechten, daar hoor je minder over.’ Dat is ernstig en veelzeggend, stelt hij. De wet – die met alle goede bedoelingen en intenties tot stand is gekomen – had volgens de hoogleraar nooit door het parlement goedgekeurd mogen worden.

Goed uitgangspunt

‘Kijk, we zijn een sociale maatschappij, we hebben mededogen voor mensen die het moeilijk hebben en we willen hen helpen, onze verantwoordelijkheid nemen. Met dat uitgangspunt is niets mis.’ Net zomin als met het uitgangspunt om bij ingrijpen ‘voor het minst ingrijpende middel te kiezen’ en ‘te zoeken naar creatieve oplossingen.’ Delespaul: ‘Als we het zo formuleren is het een goede wet. Maar de vraag is: wanneer intervenieer je en om welke reden? We hebben het namelijk over vrijheid beperkende interventies. Zoals: je mag niet naar buiten. Of: je mag niet telefoneren. En over interventies die een ingreep zijn op de lichamelijke integriteit van mensen. Zoals: je moet medicatie nemen of deze spuit accepteren.’

Vrijheidsberoving

‘Vrijheidsberoving doe je in Nederland alleen bij criminelen. En zelfs dan onder strikte voorwaarden. Ingrijpen op de integriteit van het lichaam dat doen we in Nederland haast nooit. Je gaat geen gedwongen medicatie toedienen omdat mensen iets doen wat ons niet zint.’ De nieuwe wet maakt dit wel mogelijk. ‘Het zijn zeer extreme maatregelen waarvoor we nu de drempel verlagen.’

Verschuiving

De wet lijkt het gevolg van een verschuiving in de samenleving. De maatschappelijke tolerantie en ook de jurisprudentie zijn de afgelopen jaren geschoven ‘ingrijpen bij extreem geweld’ naar ‘ingrijpen voor iemands bestwil’. Dat is nu ook te zien in de wetgeving. ‘In de vorige wet was ingrijpen mogelijk in het geval van extreem, zeer nauw gedefinieerd, geweld. We hebben over leven en dood. Maar het is nu opgeschoven naar “jij leidt het leven op een andere manier dan ik voor jou wenselijk acht en daar schuilt gevaar in.”’ Delespaul wijst op het toenemende aantal dwangmaatregelen van de afgelopen jaren. Hij nuanceert dat de toename deels te maken heeft met een betere registratie. ‘Vroeger gebeurde natuurlijk van alles in het geniep, nu wordt het beter geregistreerd, maar dat neemt niet weg dat deze wet deze verschuiving institutionaliseert.’

Mensenrechten

De extreme interventies staan lijnrecht tegen het mensenrechtenverdrag. Hij wijst op de eerste grote additionele verklaring van de 21^ste eeuw gericht op mensen met een beperking, in Nederland vertaald in het VN-verdrag handicap en in 2016 door Nederland bekrachtigd. ‘Dat verdrag heeft het expliciet over mensen met een fysieke beperking en mensen met een beperking die te maken heeft met het hoofd. Zij hebben ook een vrije wil en kunnen in principe wonen en gaan waar ze willen. Ze mogen autonoom keuzes in hun leven maken, zoals elke andere burger. We kunnen dit niet zomaar naast ons neerleggen.’

Discussie

‘Mensenrechten zijn geen bedenksel van een aantal linkse rakkers, zoals tegenwoordig steeds vaker wordt beweerd. Ik denk dat er een noodzakelijke morele discussie in de samenleving nodig is. Met professionals, met politici. Het uitgangspunt is dat we om mensen geven en dat we in Nederland niet kiezen voor verwaarlozing. Maar dat moeten we dan wel doen in lijn met de rechten van de mens. Ook van mensen met een beperking. Uiteindelijk zal dit leiden tot een betere zorg en een rechtvaardigere maatschappij.’

Philippe Delespaul is op 24 maart spreker op het Zorg + Welzijn congres Mensen met verward gedrag in de Wijk. Samen met o.a. psychiater prof. Jim van Os publiceerde hij begin 2016 het boek De Nieuwe GGZ dat een radicale verandering in de geestelijke gezondheidszorg voorstelt. Minder symptoombestrijding en meer aandacht voor de zelfredzaamheid van de patiënt. Delespaul is bij Mondriaan in Maastricht/Heerlen werkzaam als klinisch psycholoog en adviseert de instelling en regio over zorginnovatie.