De wens om gezien en gehoord te worden. Die verandert niet als we ouder worden, evenmin als daar intensieve zorg en ondersteuning bij nodig is. Bij mensgerichte ouderenzorg, het onderzoeksveld van Katrien Luijkx, staat de mens centraal. Dat is, in tegenstelling tot wat veel mensen denken, lang niet altijd het geval, legt ze uit. ‘We gaan er te makkelijk vanuit dat zorg mensgericht is, maar dat zit niet in ons zorgstelsel ingebakken. Vaak staat juist het handelen van de professional, die weer aangestuurd wordt door de organisatie, op de voorgrond.’

Oprechte aandacht

Volgens Luijkx is oprechte aandacht, de mens willen zien, daarvoor cruciaal. Zij neemt het werk van wijkverpleegkundigen als voorbeeld, maar het is een thema dat ook breder in het sociaal domein speelt: ‘Kom je al langer bij mensen achter de voordeur, dan kun je je verdiepen in de mens. Je gaat niet elke keer vragen hoeveel kinderen een oudere heeft of hoe oud de kleinkinderen zijn. Nee, dat wéét je. Bij mensgerichte zorg weet je ook hoe belangrijk hun familie voor hen is, je weet bij wijze van spreken dat ze in het weekend visite heeft gekregen en informeert wat ze gedaan hebben. Dat is mensgerichte ouderenzorg, oprechte aandacht.’

Onderzoekswerk

Met dat onderwerp houdt Luijkx zich al meer dan een decennium bezig. In 2013 werd ze al benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Tilburg University. Die rol betekende dat ze wekelijks ongeveer een dag het hoogleraarschap vervulde, wat ze combineerde met het ‘gewone’ onderzoekswerk aan de universiteit. Sinds haar benoeming is ze fulltime hoogleraar.

In haar werk zijn onderwerpen die te maken hebben met mensgerichte ouderenzorg belangrijk zoals eigen regie, technologie, kwaliteitsverbetering en informele zorg. Door haar samenwerking met organisaties die vooral verpleeghuiszorg verlenen, focust haar wetenschappelijk onderzoek vooral daarop. Maar zij is ervan overtuigd dat er winst te behalen is als de verpleeghuiszorg en de wijkzorg meer samen zouden werken. 

Mensgericht centraal stellen

Luijkx: ‘In het verpleeghuis wordt mensgerichte zorg steeds meer de norm en komt het dagelijks leven van ouderen steeds meer centraal te staan in plaats van het medisch handelen. Professionals zijn gewend om daar ook het gesprek over aan te gaan. Vragen als welke wensen ouderen nog hebben en wat de kwaliteit van leven nog kan bevorderen, belangrijke facetten van mensgerichte ouderenzorg, worden er vaker gesteld.’

Medisch handelen

Dit terwijl er in de wijk juist sneller de nadruk ligt op de medische aspecten. ‘Gaat een oudere naar de huisarts, dan is de huisarts gefixeerd op het medische, dan wordt de nadruk gelegd op de klachten en hoe die tegen te gaan. Dat is logisch, want die is opgeleid om te handelen, om met medicijnen het leven zo lang mogelijk te behouden. Maar dat kan ten koste gaan van het mensgerichte.’

Kennis over dementie

Nog een reden om de verbinding tussen verpleeghuis en de wijk te zoeken is de kennis over dementie. Alzheimer Nederland stelt dat er momenteel 290.000 Nederlanders dementie hebben, veelal de ziekte van Alzheimer. Van hen wonen er ‘slechts’ 80.000 in verpleeghuizen. Luijkx: ‘De kennis die daar inmiddels voorhanden is, bijvoorbeeld over de ontwikkeling van de ziekte, over hoe om te gaan met mensen met dementie, over sociale aspecten die lastiger worden, over toch nog van betekenis kunnen zijn, moet je zo breed mogelijk delen. Daar kunnen juist wijkverpleegkundigen en mantelzorgers veel aan hebben, dat lijdt bij mij geen twijfel.’ 

Het goede gesprek

Overigens zal het aantal mensen dat naar verwachting met dementie kampt de komende jaren door de vergrijzing volgens Alzheimer Nederland nog explosief stijgen, naar meer dan een half miljoen mensen in 2040. Daarmee wordt de uitdaging om mensen met dementie mensgerichte zorg te bieden alleen maar groter. En is het dus nog belangrijker om kennis te delen, stelt Luikx. Hoe dat gesprek in gang moet worden getrokken vindt ze een lastige vraag, maar in ieder geval moet het gesprek worden gevoerd. ‘In het hele domein moeten we dat goede gesprek met elkaar aangaan om die verbinding tot stand te brengen. Laten we elkaar kritisch bevragen om boven tafel te krijgen hoe we elkaar kunnen versterken. Ik verwacht dat dat leidt creatieve oplossingen.’

Kwalitatief onderzoek

Zelf probeert Luijkx dat laatste ook met de ‘Academische Werkplaats Ouderen’ van Tranzo, dat onderdeel is van Tilburg University. In deze werkplaats wordt onder leiding van Luijkx kennis ontwikkeld door onderzoek te doen naar de leefwereld van kwetsbare ouderen. ‘Met behulp van kwalitatief onderzoek, bijvoorbeeld door middel van interviews met ouderen, bestuderen we het perspectief van ouderen. Onderzoekers schrijven de resultaten in Engelstalige artikelen op, maar wat betekent dit voor het handelen van de professional? Daarom gaat onderzoek altijd gepaard met het ontwikkelen van producten en werkwijzen om zorgprofessionals te helpen en te prikkelen om te werken volgens de inzichten van het onderzoek.’

Frustraties

Luijkx geeft als voorbeeld dat ouderen vaak geen idee hebben als hen op de man gevraagd wordt wat ze nodig hebben. ‘Ouderen zijn al blij dat ze überhaupt zorg krijgen, ze leunen er in veel gevallen zelfs op. Waar zou ik daar dan kritisch op zijn?, denken ze direct. Dat is het eerste antwoord dat je krijgt.’ Maar ze ervaart ook dat als je de tijd neemt en doorvraagt, dat er dan ook frustraties boven komen. ‘Waarom komen al die verschillende mensen over de vloer? Waarom komen ze steeds op andere tijden, tijden die mij niet altijd uitkomen? Waarom wordt er geen rekening met mijn voorkeuren gehouden?’

Luijkx vindt het zinnig om die diepere laag boven tafel te krijgen. ‘Het zorgt voor nuance, we begrijpen daardoor beter wat we wel aan ouderen en hun netwerk over kunnen laten en waar zorgprofessionals cruciaal zijn. En dat is wat mij beweegt: op basis van kennis bouwstenen aanreiken waarmee we de ouderenzorg nog mensgerichter kunnen maken.’