Veel professionals vinden seksualiteit en intimiteit sowieso een lastig onderwerp, weet Bergsma. En rond mensen met licht verstandelijke beperking (lvb) helemaal. Een expliciet gesprek over seksuele voorlichting wordt vaak uit de weg gegaan. ‘Het is ”te privé”, hoor ik vaak terug.’ En mensen met een licht verstandelijk beperking zullen volgens Bergsma zelf in ieder geval niet snel ‘een heldere hulpvraag formuleren’. ‘Dus het is heel makkelijk om het onderwerp te vermijden.’ Maar dat mensen met een lvb niet met concrete vragen komen, betekent niet dat ze niet met het onderwerp bezig zijn. ‘Ze zien natuurlijk ook van alles online voorbijkomen en of dat nu altijd een goed beeld van de werkelijkheid geeft, is maar de vraag.’

Als er dan eenmaal over seksualiteit wordt gesproken, staan volgens Bergsma vaak alleen de risico’s en gevaren centraal. ‘Maar ook mensen met een beperking hebben recht op een positieve beleving van seksualiteit. Dat wordt vaak vergeten.’

Ongemak bij seksuele voorlichting verstandelijke beperking

Ze voelt bij workshops en trainingen het ongemak bij professionals vaak in de kamer hangen. ‘Je ziet dat hulpverleners in heel bedekte termen gaan praten. Ze hebben het dan over intimiteit, over vertrouwen. Maar denk je dat een jongere met een lvb dan weet waar het over gaat? Je moet het juist heel concreet maken. Waar hebben we het over? Wat betekent neuken eigenlijk? Maar ook over relaties, wat mag je van een vriendje verwachten? Wat niet? Hoe geef je grenzen aan in bed?’

Bergsma, al twintig jaar werkzaam als trainer, wordt meestal ingeschakeld na een incident. Een cliënt is het slachtoffer geworden van sexting, in handen gevallen van een loverboy of er is juist sprake van een cliënt die zelf grensoverschrijdend gedrag vertoont. De zorginstelling is dan vaak in rep en roer. ‘Maar je ziet dan dat voorheen heel weinig over seksualiteit is gesproken. Ik denk echt dat een hoop leed voorkomen kan worden door dit onderwerp veel vaker bespreekbaar te maken. Net zoals we onze cliënten – soms dagelijks – vertellen dat ze hun kamer moeten opruimen, elke dag moeten douchen, zo moet ook dit onderwerp regelmatig aan bod komen. Daar hoef je niet apart op kantoor te gaan zitten, daar moeten we niet krampachtig over te doen. Dat kan gewoon terloops. Ook bij een huisbezoek.’

‘Je bent er niet door een keer seksuele voorlichting aan iemand met een verstandelijke beperking te geven. Het is een voortdurend proces en er zijn op een dag zoveel kapstokken waar je dit onderwerp op kan hangen.’ Volgens Bergsma zijn professionals vervolgens ook bang om grenzen aan gedrag te stellen. ‘Iedereen heeft de mond van zelfregie, over keuzevrijheid. En dat is natuurlijk belangrijk, maar een goede hulpverlener moet grenzen aan gedrag durven te stellen. Cliënten hebben dat soort kaders soms echt nodig: ‘Nee, je gaat nu niet naar die vriend toe.’ En houdt ook in de gaten wat er gebeurt op social media. Wat voor foto’s worden er gedeeld? Wat is niet oké? En waarom niet.’

Overzien

Ze vertelt over een recente casus waarbij een jonge vrouw – vermoedelijk ook met een licht verstandelijke beperking – keer op keer wordt uitgebuit door haar vriend, ze moet zich prostitueren om zijn schulden af te betalen. ‘Dat meisje droomt eigenlijk alleen maar van huisje-boompje-beestje. Ze wil samenwonen, ze heeft het over ‘mijn kerel’, maar ze weet eigenlijk niet wat dat betekent. Hoe kan het ook, daar is niet eerder met haar over gesproken. Ook met die man niet. De vrouw weet zelf ook niet dat wanneer ze gaat samenwonen haar bijstandsuitkering stopt. Dit soort gevolgen kan ze allemaal niet overzien.’