Ernstig ziek zijn heeft niet alleen effect op je cliënt, maar op iedereen in de familie. Niet alleen omdat er praktisch veel geregeld moet worden, maar vooral vanwege emoties zoals verdriet, verlies, boosheid en frustratie. De vraag is dan: hoe gaat iedereen daar persoonlijk mee om? Zijn zij in staat om emoties te delen en de situatie met elkaar te bespreken? En zijn zij in staat om de zorg gezamenlijk op te pakken?  Een familiegesprek onder leiding van een sociaal werkers of wijkverpleegkundige helpt om het gesprek daarover open te voeren.

Pijlers Familiezorg

Marie Louise Luttik is lector familiezorg. Ze is verbonden aan het lectoraat Verpleegkundige Diagnostiek voor de Academie voor Verpleegkunde van de Hanzehogeschool.

Luttik: ‘Familiezorg gaat over het ondersteunen van families die te maken krijgen met intensieve zorg voor iemand in hun familie. Familiezorg rust op twee belangrijke pijlers. De zorg die familie biedt is van grote invloed op het proces en de kwaliteit van zorg voor patiënten. Patiënten hebben hun familie in toenemende mate nodig. Anderzijds hebben gezondheid en ziekte hun weerslag op alle leden van een familie. Mantelzorg verlenen beïnvloedt het leven van degenen die deze zorg verlenen.’

Overbelasting voorkomen

Het familiegesprek is een gepland en gestructureerd gesprek met de patiënt, een of meer familieleden en de (wijk)verpleegkundige of sociaal werker, legt Luttik uit. ‘Het doel hiervan is de zorgsituatie zodanig met elkaar te bespreken, dat iedereen gehoord en gezien wordt, optimale samenwerking wordt bevorderd en overbelasting en verstoring van de onderlinge verhoudingen (familie-functioneren) worden voorkomen.’ Met familie worden hier trouwens alle mensen bedoeld die voor de cliënt belangrijk zijn, dus dat kunnen ook vrienden zijn.

Structuur in familiegesprek

Wijkverpleegkundigen kunnen dus zo’n gesprek voeren, maar sociaal werkers ook. Als begeleider van zo’n gesprek zorg je voor structuur en faciliteer je dat iedereen aan het woord komt en elkaar respecteert. ‘Je kunt de deelnemers stimuleren om met elkaar in gesprek te gaan en te ontdekken wat hun gemeenschappelijke deler is. Waar maken we ons zorgen over, welke emoties spelen een rol en welke diepere laag zit daaronder? Wat maakt dat je zegt, ik wil niet dat moeder naar het verpleeghuis gaat? Of dat je een bepaalde vorm van mantelzorg liever niet wilt geven?’

Gemeenschappelijke deler

Vaak ontdek je die gemeenschappelijke deler gaandeweg in het gesprek, zegt Luttik. ‘Bijvoorbeeld dat iedereen wil dat moeder goede zorg krijgt. Met elkaar pel je vervolgens af: wat is goede zorg volgens ons en wat is daarvoor nodig? En als een verpleeghuis niet kan, wat zijn dan de alternatieven?’

Goede zorg organiseren

Veel professionals zijn bang voor wat er allemaal naar boven komt in zo’n gesprek. Het is belangrijk om je te blijven realiseren dat je bij een familiegesprek aan tafel zit vanwege de zorg voor de patiënt. ‘Het gaat dus niet over de al jaren slechte relatie tussen broer en zus. Het  familiegesprek gaat niet over die slechte relatie, maar wel over hoe we, ondanks dat toch met elkaar goede zorg organiseren’, benadrukt Luttik.

Onderzoeksresultaten

De meerwaarde van het familiegesprek is ook wetenschappelijk onderzocht. Een groep van 21 patiënten met in totaal 34 familieleden kregen een familiegesprek, onder leiding van een wijkverpleegkundige. Het onderzoek liet zien dat het functioneren van families significant verbeterde in vergelijking met de controlegroep die geen familiegesprekken kreeg.

Daarnaast bleef de ervaren belasting van familie/mantelzorgers stabiel, terwijl deze ervaren belasting in de controlegroep toenam. Hoewel er enkele beperkingen te benoemen zijn, zoals de kleine populatie en het feit dat wijkverpleegkundigen de deelnemers zelf uitkozen, laat het onderzoek dus positieve effecten zien, zegt Luttik.

Maatschappelijke discussie over mantelzorg

Het thema mantelzorg staat inmiddels vol in de belangstelling. Toch heeft het in veel organisaties nog geen prioriteit om hier echt aandacht te besteden en het goed te organiseren, zegt Luttik. ‘We zijn nog steeds enorm gericht op de ziekte, de patiënt en zorg verlenen. Samenwerking met familie wordt alleen maar belangrijker, organisaties moeten hen echt gaan beschouwen en erkennen als serieuze partner in de zorg. Dat vraagt tijd en aandacht waar de organisatie expliciet voor moet kiezen. En tot slot, ik denk dat de overheid ook moet inzien dat er grenzen zijn aan wat mensen zelf kunnen doen aan zorg in combinatie met alle andere verantwoordelijkheden. Die maatschappelijke discussie moeten we echt met elkaar voeren.’

Training

Voor het optimaal begeleiden van familiegesprekken is een training ontwikkeld. Die training vind je hier. Ook voor sociaal werkers is deze training zeker zinvol, zegt Luttik.