‘Ik heb een mevrouw van 103 jaar verzorgd, die doof was en van de pijn vaak met de ogen stijf dicht op bed lag. Haar handen waren vergroeid en hadden doorligwonden. Om haar te verzorgen, moest ik deze mevrouw wel benaderen. Dat deed ik door een hand op haar schouder te leggen, of de achterkant van mijn hand tegen de wang te houden. Zo wist ze dat ik er was.  Zo’n contact is puur functioneel. Soms merk je dat een cliënt meer dan functioneel fysiek contact nodig heeft. Omdat iemand troost nodig heeft of nabijheid. Dat is ook functioneel.’

Fysiek contact

Marita de Kleijne, 55 jaar, is al ruim 35 jaar gediplomeerd ziekenverzorgende. Ze volgt nu een opleiding verzorgende Individuele Gezondheidszorg. Een professional weet volgens haar precies of een cliënt wel of niet fysiek contact wil: ‘De cliënt trekt bijvoorbeeld zijn hand terug, doet een pas naar achteren of reageert niet op jouw contact. Onze handen zijn ook onze werktuigen in de zorg. Ik vind dat fysiek contact functioneel moet zijn. Daaronder valt ook een hand vasthouden of een arm om de schouder leggen. Ik heb al vaak meegemaakt dat iemand de hand reiken ook de opening is voor een gesprek.’

Kus op de wang

Het komt ook voor, zegt De Kleijne, dat de cliënt jouw grens van fysiek contact overschrijdt. ‘Als een zorgvrager jou omarmt, kun je dat afbreken of volgen. Het hangt af van de situatie; geeft de zorgvrager aan dat hij meer aandacht nodig heeft in een pijnlijke situatie, ga je mee. Belangrijk is ook om jouw eigen grens aan te geven. Ik heb een situatie meegemaakt dat een cliënt in een rolstoel met oud en nieuw vroeg of hij mij ook “gelukkig nieuwjaar” mocht zoenen. Ik maakte hem duidelijk dat dat dit alleen op nieuwjaarsdag kan, met een kus op de wang.’

Dit artikel is deel van een reeks over fysiek contact in de zorg. Voor dat contact zijn geen regels, zegt Marian Verkerk, hoogleraar Zorgethiek. ‘Het is ook ongepast om als een ijskonijn bij een cliënt te zitten.’ Lees meer>>

Opleiding

De kwaliteit van het contact met cliënten zou meer aandacht moeten krijgen in de opleiding voor verzorging, vindt De Kleijne. ‘Het is namelijk wel een competentie die van je wordt gevraagd: “Aandacht voor de cliënt en ethisch en integer handelen”. Maar in de theorie op school leer je daar nauwelijks iets over. Terwijl het een zo belangrijk onderdeel is van je werk. In het onderwijs zouden verzorgenden uit de praktijk bijvoorbeeld gastlessen kunnen geven. Of zorgvragers, want zij kunnen vaak goed verwoorden hoe het voelt als iemand in functie aan je zit.’

IGZ

‘Lijfelijk contact is verweven met ons werk’, aldus De Kleijne. ‘In de Beroepscode staat omschreven wat wel en niet kan in het contact met cliënten. Daarin is geen ruimte voor eigen interpretatie, de beroepscode is heel duidelijk. De kramp waar een paar maanden geleden de Inspectie voor de Gezondheidszorg in schiet, gaat over ontspoorde zorg. Bij grensoverschrijdend gedrag is het wel belangrijk is dat de IGZ een maat aangeeft.’