De afstand tussen allochtonen en autochtonen werd de afgelopen jaren alleen maar groter, constateert Rita Verdonk, minister van vreemdelingenzaken en integratie (VVD), in haar begrotingsbrief. De situatie van de eerste generatie is somber: zestig procent van deze ouderen werkt niet meer en het merendeel zit in de WAO. Turkse en Marokkaanse leerlingen presteren beter dan tien jaar geleden, maar hebben op het einde van de basisschool nog een prestatieachterstand van twee jaar. Vrouwen van de eerste generatie nemen nauwelijks deel aan de arbeidsmarkt. Tweederde van de Turkse en Marokkaanse jongeren zoekt nog altijd een partner in het land van herkomst. De minister wil deze ‘importhuwelijken’ afremmen: de minimumleeftijd voor gezinsvorming gaat van 18 naar 21 en de inkomenseis wordt verhoogd tot 120 procent van het minimum. Het kabinet maakt daarmee onderscheid tussen burgers, vindt Ilhan Akel, directeur van het Nederlands Centrum Buitenlanders (NCB). ‘Turken en Marokkanen worden anders behandeld dan de overige Nederlanders. Een gevaarlijke ontwikkeling, dit moet een storm aan protesten opleveren.’

Gedeeld burgerschap

Minderheden zijn ten onrechte lang als een zorgcategorie gezien, schrijft Verdonk. Niet meer de beschikbaarheid van voorzieningen en regelingen staat voorop, maar de eigen verantwoordelijkheid. Het gaat om ‘gedeeld burgerschap’ voor allochtonen en autochtonen: iedereen dient Nederlands te spreken en zich te houden aan basale Nederlandse normen.

Nieuwkomers moeten in eigen land al beginnen met de inburgering en moeten dat ook zelf betalen. Ze moeten in hun herkomstland al een toets doen waarmee ze aantonen dat ze een basisniveau Nederlands beheersen en enige kennis hebben van de Nederlandse samenleving. ‘Uit onderzoek blijkt dat taalcursussen organiseren in die landen heel moeilijk is. Als het hier de regionale opleidingscentra al niet lukt een bepaald taalniveau te bereiken, hoe moet dat daar dan?’ vraagt NCB-directeur Akel zich af. Ook oudkomers moeten een inburgeringsexamen afleggen en worden gekort op uitkeringen als ze hiervoor niet slagen. ‘Dat zijn uitwassen,’ oordeelt Tineke van den Klinkenberg, van Forum (instituut voor multiculturele ontwikkeling). ‘Velen van de eerste generatie hebben zich kapot gewerkt in de industrie, werden afgekeurd en kwamen in WAO terecht. Als ze nu niet slagen voor een taalcursus, wordt hun uitkering gekort. Dat gaat veel te ver.’

Gemeenten zijn niet meer verplicht de inburgeringscursussen in te kopen bij de regionale opleidingscentra (geen ‘gedwongen winkelnering’), waardoor marktwerking moet ontstaan. Ze worden afgerekend op hun ‘output’ bij de inburgering. Het nieuwe inburgeringsstelsel wordt geregeld in de nieuwe Wet Inburgering Nieuwkomers. In de sociale zekerheid komen meer prikkels om mensen die niet werken er toe aan te zetten de arbeidsmarkt weer op te gaan. Op wijkniveau moet elke burger bijdragen aan de integratie van minderheden. Maatschappelijke organisaties moeten het debat over de plaats van minderheden aangaan.

Verdonk legt te weinig nadruk op wederkerigheid, meent Van den Klinkenberg. ‘Het moet allemaal van één kant komen. Allochtonen moeten zelf aansluiting zoeken bij de Nederlandse samenleving, maar aan maatregelen om dat te ondersteunen ontbreekt het. Verdonk gaat niet in op segregatie in het onderwijs, op de woningmarkt en arbeidsmarkt.’

Eigen cultuur

Het kabinet wil minderheden niet meer benaderen in eigen taal. Het onderwijs in eigen taal en cultuur (tegenwoordig ondergebracht in de Wet Gemeentelijk Onderwijs Achterstandenbeleid) wordt afgeschaft. Forum wijst dit af, zegt Van Klinkenberg. ‘Scholen en gemeenten moeten het onderwijs in die talen nu zelf faciliteren, net zoals ze ook Frans aanbieden.’ De toegankelijkheid van instellingen moet op peil kunnen blijven door vormen van marktwerking in te voeren. Rijk en gemeenten moeten nauw samenwerken bij het integratiebeleid en dat wordt afgestemd op het grotestedenbeleid. Verder kondigt Verdonk op veel punten vooral plannen aan. Ze maakt een plan voor minder eenzijdige bevolkingssamenstelling (spreidingsbeleid) en verbetering van de leefkwaliteit in concentratiewijken. Met De Geus (Sociale Zaken) ontwikkelt ze een plan voor de ‘emancipatie en integratie’ van de vrouwen uit minderheden. Ook wil ze een plan maken om de weerstand in de moslimgemeenschap te vergroten tegen radicale invloeden.

Het kabinet zet in op de beperking van instroom van asielzoekers door opvang in de eigen regio. Het terugkeerbeleid wordt geïntensiveerd, onder meer door de realisatie van twee uitzetcentra op Schiphol en Zestienhoven. Dit alles moet leiden tot een krimp van het aantal opvangplaatsen tot 20.000 in 2005. Ook asielzoekers moeten de taal al leren voordat ze hier komen, vervolgens hier inburgeren om voor een vaste verblijfsvergunning in aanmerking te komen. Dit dienen ze zelf te betalen (kosten: 6000 euro). Na het behalen van het diploma betaalt de overheid een deel terug.