Sinds 2011 krijgt de aanpak van ouderenmishandeling een extra impuls via het Actieplan Ouderen in veilige handen. Nu het actieprogramma afloopt, is het tijd de balans op te maken. Dat deed onderzoeksbureau Regioplan in opdracht van het ministerie van VWS.

Huiselijk geweld

Projectleider Katrien de Vaan stelt dat er met het actieplan veel bereikt is. ‘Ouderenmishandeling is nu een vanzelfsprekend onderdeel van huiselijk geweld, dat was voorheen niet zo.’ Ook weten volgens haar meer mensen dan in 2010 wat ouderenmishandeling inhoudt. ‘De nadruk op voorlichting heeft dus echt iets opgeleverd. Bijvoorbeeld dankzij het reclamespotje van de man met het bootje.’ Ook op onderdelen van de aanpak van ouderenmishandeling zijn vorderingen gemaakt. Enkele voorbeelden daarvan zijn volgens De Vaan het protocol dat notarissen hebben vastgesteld om financieel misbruik tegen te gaan en banken die medewerkers trainen op dit onderwerp en hun oudere klanten hier preventief over voorlichten.

Effectieve aanpak

‘Ook zijn er bijvoorbeeld handreikingen ontwikkeld voor vrijwilligers en gemeenten, hebben verschillende gemeentes het thema relationeel geweld ingebed in het keukentafelgesprek en heeft Markant de toolkit Als mantelzorg ontspoort… ontwikkeld.’ Op allerlei lijnen en bij allerlei partijen gebeurt er dus van alles rondom het onderwerp. De Vaan: ‘Als je er middenin zit, zie je echt veel gebeuren. Maar neem je wat afstand en kijk je wat er feitelijk nog aan de hand is, zie je dat er nog veel werk te doen is. Je kunt je dus afvragen of het glas halfvol of halfleeg is. Er is veel bereikt, maar een echt effectieve aanpak ontbreekt nog. Dat is iets van de lange adem.’

Transformatie

Wat niet heeft meegeholpen om de aanpak van ouderenmishandeling op de kaart en in het beleid te krijgen, is volgens De Vaan het feit dat het sociaal domein op zijn kop is gegaan. Uit het onderzoek komt naar voren dat er in 2017 bij gemeenten minder specifieke aandacht was voor het onderwerp dan drie jaar daarvoor. ‘Onze verklaring is dat het Actieplan, dat in 2011 startte, gezorgd kan hebben voor een tijdelijke hoos aan aandacht. Er zijn projecten gestart die inmiddels zijn afgelopen en niet voor definitieve borging hebben gezorgd. Tegelijkertijd waren gemeenten de afgelopen jaren druk met andere zaken. De aandacht ging uit naar de decentralisaties en de vorming van Veilig Thuis.’

Rol van wijkteam

Volgens de projectleider heeft de transformatie ervoor gezorgd dat het onderwerp ouderenmishandeling ook bij wijkteams kwam te liggen. ‘Zij zijn een belangrijke partner voor gemeenten op dit onderwerp. Maar bij ouderenmishandeling gaat het vaak om complexe problemen waar van alles onder zit zoals relationele of psychische problemen, armoede of verslaving. Sommige wijkteams zijn erop ingericht om zulke complexe zaken aan te pakken, maar vele ook niet. De casussen van ouderenmishandeling belanden dan in een vacuüm.’

Op 6 juni vindt het Zorg+Welzijn congres Huiselijk geweld plaats. Dit congres geeft je actuele informatie en opinies over huiselijk geweld, waaronder seksueel misbruik en ouderenmishandeling. Je wordt op de hoogte gebracht van de laatste inzichten over het signaleren van huiselijk geweld, hulpverlening aan slachtoffers en over de nieuwste ontwikkelingen rondom de Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling. Meer informatie of inschrijven >>

Normstellen

Hoe kan hier verbetering in gebracht worden? Volgens De Vaan door te werken aan normstelling. ‘Binnen het sociaal domein is het nu nog niet vanzelfsprekend om te kijken naar de veiligheid van ouderen. Als het gaat om dit thema gaat, wordt vooral gekeken naar zaken als valpreventie en hygiëne. Het risico op mishandeling is niet iets wat standaard op de radar ligt. Hier moeten onder meer leden van wijkteams, thuiszorgmedewerkers, mantelzorgondersteuners en huisartsen zich van bewust worden. Zij hebben een belangrijke rol als het gaat om signaleren en moeten zich realiseren dat burgers juist van deze professionals hulp verwachten. Het begint dus met herkennen, met elkaar een norm stellen en er vervolgens iets aan doen.’

Handelingsverlegenheid

En dat normstellen is lastig bij ouderenmishandeling. ‘Dat is precies wat handelingsverlegenheid oproept.’ Om dit te illustreren, schetst De Vaan een voorbeeld. ‘Stel je een oudere met vergevorderde dementie voor, van wie je je kunt afvragen of hij nog handelingsbekwaam is, die nog thuis woont. Door de dementie verandert zijn gedrag. Soms wordt hij ineens boos, agressief of koppig.’ Zijn mantelzorgende vrouw zorgt 24 uur per dag voor hem. Ze kan nauwelijks de deur uit want dan moet ze of haar man meenemen, wat door zijn aandoening en gedrag voor problemen zorgt, of oppas regelen. ‘In zulke casussen hebben we schrijnende gevallen van opsluiting gezien. Wanneer het om kinderen zou gaan, zouden we weten wat we moeten doen. In het geval van een mantelzorger denken professionals soms “ik snap het wel, wat moet je anders?”. Maar ook als je denkt dat de mantelzorger niets kwalijk te nemen valt, heb je als professional toch de verantwoordelijkheid om in te grijpen in een onveilige situatie. Om die situatie te verbeteren. Voor de demente man, maar ook voor de mantelzorger.’

Hulp aanbieden

De Vaan stelt dat we niet moeten doen alsof het bovenstaande voorbeeld uitzonderlijk is. ‘Ouderenmishandeling komt heel veel, in allerlei vormen, voor. Dat is onwenselijk en dus moeten we er iets aan doen.’ Maar dat wil volgens haar niet zeggen dat je iedereen bestraffend moet benaderen. ‘Veel huiselijk geweld wordt veroorzaakt doordat mensen het echt even niet meer weten. Gaat het over bijvoorbeeld intiem terrorisme of seksueel misbruik, is het heel simpel om een norm te stellen. De dader overschrijdt bewust grenzen en moet gestraft worden.’ Bij ouderenmishandeling is het vaak niet zo duidelijk. ‘Mensen willen iemand anders geen schade toebrengen, ze mishandelen uit overbelasting, onwetendheid, omdat ze niet met de situatie om kunnen gaan. Je moet dan zeker een norm stellen: geweld is onacceptabel. Maar een opgeheven vingertje is niet nodig. Begin gewoon met vragen: “hoe kan ik je helpen?”.’

Lees hier het hele eindrapport van Regioplan over de stand van zaken aanpak ouderenmishandeling.