In een klein kamertje wordt de computer opgestart door

Betsy Damman, psychiatrisch verpleegkundige van de dagbehandeling. Langzaam

verschijnt er op het scherm een fotoalbum met een dichtgeslagen rode kaft. Op

deze manier wordt een bewoner niet meteen geconfronteerd met een plaatje. Zo

wordt voorkomen dat de oudere, waarvoor het programma bedoeld is, schrikt. Het

fotoalbum op het scherm is niet te onderscheiden van een echte. Met één klik op

de muis kan de activiteitenbegeleidster naast de oudere het fotoboek openen en

beginnen met de sessie. Zonnehuis Zwolle heeft drie groepen dementerende

ouderen. Er is één grote groep van vijftien bewoners, één van acht personen en

een kleine groep van twee à drie bewoners wat doorgaans het geval is. Ook kan er

individueel geoefend worden. Eén keer in de week wordt een half uurtje geoefend

met één of meerdere bewoners. Langer niet, anders zijn ze de concentratie kwijt.

Het multimediaprogramma ‘ik herinner mij’ is bedoeld als aanvulling op gewonere

activiteiten van het Zonnehuis, zoals het geheugenspel over de lente en

sjoelen.

Om aan het multimediaprogramma mee te kunnen doen moet een beginnend

dementerende over een redelijk goed gehoor en zicht beschikken. Damman: ‘Zwaar

demente mensen leven in hun eigen wereld. Een cd-rom zou ze alleen maar in de

war maken.’

De cd-rom bestaat uit de onderdelen realiteits- en oriëntatietraining

(rot) en het levensboek. Het verpleeghuis is nu alleen nog bezig met de rot.

Gedurende deze behandeling wordt het geheugen van de oudere getraind met simpele

oefeningen. Tijdens een oefening wordt gebruik gemaakt van vier dezelfde

onderwerpen in combinatie met beeld, tekst en geluid. Bij een foto van een koe

hoort bijvoorbeeld het bijbehorende geluid ‘moeee’. Ook is er een deel van een

spreekwoord weggelaten dat betrekking heeft op de koe. De bewoner moet het woord

zien te raden. Verder krijgt de oudere vier woorden te zien, zoals peer, banaan,

appel en sla, waarvan er één niet in het rijtje thuishoort. Volgens Damman slaat

het programma aan bij de ouderen. ‘Drie jaar geleden hebben we een onderzoek

gedaan met acht personen die een lichte vorm van dementie hadden. Daaruit bleek

dat ze het multimediaprogramma goed begrepen en goed konden volgen.’

Het Zonnehuis Zwolle en Beekbergen zijn twee van de zes Zonnehuizen die in

1996 begonnen zijn met het multimediaproject. De directeur van Zonnehuis

Beekbergen en de automatiseringsbranche brainstormden over hoe techniek en

demente ouderen samen konden gaan. Deze combinatie zou vele voordelen met zich

meebrengen. Damman: ‘Op deze manier hebben we beeld en geluid bij elkaar. Dit

kost minder tijd dan het afdraaien van een cassettebandje bij een foto.’

Overigens had het heel wat voeten in de aarde om het multimediaprogramma te

realiseren. ‘Het was heel moeilijk om tot een eenheid te komen met de it’ers die

het programma ontwikkelden. Zij hadden geen affiniteit met de zorg en begrepen

niet hoe een dementerend iemand denkt of voelt. Zo wilden wij bijvoorbeeld de

achtergrond rustig houden voor de bewoner, terwijl de ontwikkelaars van de

cd-rom moeite hadden om het uit te beelden.’

Bert Mulder, één van de drie initiatiefnemers, heeft een aantal

studenten van de Hogeschool voor de Kunsten gevraagd om mee te helpen met het

ontwikkelen van een basisprogramma. Vorig jaar is begonnen met het prototype.

Het programma zag er toen iets anders uit dan die van nu. Zo was het geluid

anders en goede of foute antwoorden werden in kleuren weergegeven. Op de

vernieuwde cd-rom wordt met behulp van een kort geluidje aangeduid of iets goed

of fout is. ‘Voor de begeleidsters is het wel even wennen, maar de bewoners zelf

weten niet dat het anders was.’

Levensverhalen

Wanneer een demente oudere een foto ziet uit het digitale album, komt

er vaak een heel verhaal bij hem naar boven. Zo begint een oudere bij een foto

over bonen te vertellen over zijn moestuin. Als het een beetje moeizaam gaat,

stelt de begeleidster vragen aan de oudere. Ze kan dan vragen of de bewoner ooit

een tuin heeft gehad. Een begeleidster kan er ook voor kiezen om alleen het

geluidenprogramma te doen in plaats van een combinatie van foto en geluid. ‘Het

is heel belangrijk voor het zelfvertrouwen van de ouderen om over vroeger te

praten,’ zegt Damman. ‘De ouderen beschouwen het activiteitenspel als een

middagje televisie kijken.’

Het gebruik van de cd-rom is heel gemakkelijk. De begeleidsters zijn

volgens Damman al bekend met computers en hoefden dus geen korte cursus te

volgen. Ze is erg tevreden met het programma. ‘Het ziet er mooi uit, het is

handig om mee te werken en de foto’s staan er centraal in. Bij ‘rot-extra’ is er

voor een begeleidster zelfs de mogelijkheid om materiaal toe te voegen. Voor een

bewoner die al zijn hele leven in Zwolle heeft gewoond, kunnen plaatjes over

Zwolle stimulerend voor het geheugen werken. Ook dialecten kunnen worden

ingevoerd op de cd-rom.’

Het tweede onderdeel van het programma – het levensboek, waarin foto’s uit

het familiealbum van de oudere worden opgenomen – wordt over een maand in

gebruik genomen. Per oudere heeft een begeleidster twee volle dagen nodig om de

foto’s samen te stellen. Damman: ‘Het gaat om foto’s vanaf de geboorte tot nu.

Broertjes, zusjes, vaders en moeders komen erin voor. Andere dingen die worden

geselecteerd zijn bijvoorbeeld een rijbewijs of wat voor eten ze lekker vonden.

Daarna scannen de begeleidsters de foto’s en zetten ze in het programma. Dit

alles gebeurt in overleg met de familie.’ De families hebben de verschillende

samengestelde levensverhalen nog niet gezien. ‘Ze hebben wel het oude programma

op de vorige open dag bekeken. Velen waren toen laaiend enthousiast. Er was

zelfs een vrouw bij die foto’s van haar man erin wilde, maar haar man was al ver

heen en kwam niet in aanmerking.’

Selectie

Foto’s moeten aan een aantal eisen voldoen, willen ze in een levensboek

worden opgenomen. ‘Allereerst moet de familie er toestemming voor geven,’ zegt

Damman. ‘Daarna wordt door een team bekeken of de persoon, naast een redelijk

zicht en gehoor, niet achterdochtig is en geen trauma’s heeft van de oorlog. Ze

mogen wel emoties tonen, maar het moet dan wel om prettige herinneringen gaan.’

Een psycholoog en een verpleegarts nemen vervolgens een beslissing of de persoon

geschikt is voor het levensboek. De familie haalt geschikt fotomateriaal en er

wordt overlegd welk geluid bij welke foto moet. ‘Wanneer de ouderen de foto’s op

het scherm terugzien, vragen ze meestal hoe ik aan die foto kom en of ze het al

terug hebben gekregen.’ Volgens Damman zijn er geen slechte ervaringen geweest

tijdens zo’n sessie. ‘Ze vinden het leuk om de foto’s terug te zien. Ik kan me

niet herinneren dat er iemand in paniek is geraakt of is geschrokken bij het

doornemen van de foto’s.’

‘Tijdens een sessie bewoog een begeleidster een paar keer met de

cursor,’ herinnert de psychiatrisch verpleegkundige zich. ‘De oudere naast haar

ging ineens met de hand voor het beeldscherm wapperen. Wat bleek, doordat de

cursor donker van kleur was, dacht de bewoner dat het een vlieg was. Hierna

hebben we de cursor lichter gemaakt.’

Tijdens een sessie met een grote groep worden alleen de rot-oefeningen

gedaan. Het levensboek is iets persoonlijks en alleen toegankelijk voor de

oudere en de begeleidster. De begeleidsters zoeken de foto’s uit. In de toekomst

wordt dit waarschijnlijk aan de familie overgelaten. Veel familieleden die nu de

ouderen opzoeken in een Zonnehuis hebben bijna niks te zeggen. Ze weten niet wat

hun familielid nog weet en voelen zich daardoor niet op hun gemak. Het samen

bekijken van foto’s kan stilte en ongemak wegnemen. ‘In het Zonnehuis in

Beekbergen is dit al gedaan. Na het selecteren van het beeldmateriaal ging een

zoon of dochter van de bewoner achter de computer in plaats van een

begeleidster.’

De cd-rom is sinds kort voor elk verpleeghuis beschikbaar. ‘Het is niet

alleen bedoeld voor beginnende dementerenden maar ook voor gehandicapten of

doven,’ vertelt Damman. ‘Voor dove mensen kan het geluid weggelaten worden zodat

de persoon zich alleen op het beeld richt. Taalspellen kunnen op deze manier

perfect gedaan worden.’