‘De manier waarop nu betalingsregelingen worden getroffen zet mensen vaak nog meer klem’, zegt Nadja Jungmann, lector Schulden en incasso bij de Hogeschool Utrecht. Zij heeft meegewerkt aan het onderzoek naar het bevorderen van haalbare betalingsregelingen bij private schuldeisers. ‘Alle schuldeisers duwen op de schuldenaar, de debiteur, die afspraken maakt met verschillende schuldeisers, die hij of zij uiteindelijk niet kan nakomen. Het komt bijvoorbeeld voor dat een schuldeiser beslag legt op het inkomen, terwijl er bij een andere schuldeiser al een betalingsregeling loopt die dan niet meer nagekomen kan worden.’ Jungmann pleit voor een nieuwe regiefunctie, zodat er een eerlijke verdeling komt tussen de financiële mogelijkheden van de schuldenaar en eisen van de schuldeiser.

Onderzoek betalingsregeling

Op welke manier treffen private schuldeisers een betalingsregeling met schuldenaren? En hoe kan een gang naar de rechter over het niet nakomen van afbetaling vermeden worden? Dat onderzochten Jungmann en collega’s van het Lectoraat Schulden en Incasso, van de Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden en Panteia in opdracht van het ministerie. Het kabinet wil werk maken van de zogenoemde “Brede Schuldenaanpak”. Dit onderzoek richt zich op de (on-) mogelijkheden van afbetalingsregelingen. De onderzoekers constateren dat een betalingsregeling niet vanzelfsprekend is en dat het vaak leidt tot grotere schulden, ook al omdat schuldeisers dit middel heel verschillend toepassen.

Schulden

Ongeveer 600.000 huishoudens in Nederland kampen met ernstige schulden – dat is acht procent van alle huishoudens in Nederland. Ruim 30.000 huishoudens krijgen hulp van schuldhulpverleners en komen in een schuldenregeling met kwijtschelding. De meeste debiteuren – 90 procent – met problematische schulden komen dus niet eens in een schuldenregeling terecht. Afbetalingsregelingen met deze grote groep schuldenaren worden wel gemaakt, maar hebben geen kans van slagen omdat de debiteuren niet de financiële mogelijkheden hebben om aan de betalingstermijnen te voldoen. Voor deze groep geldt dat de schulden sowieso steeds groter worden.

Wettelijk recht

Volgens Nadja Jungmann is het nodig dat er een wettelijk recht komt op betalingsregelingen als mensen onmachtig zijn om te betalen, waarbij schuldeisers verplicht worden om rekening te houden met de financiële ruimte van schuldenaren. ‘Het gaat met name om situaties waarbij debiteuren door overmacht hun afbetalingen niet kunnen nakomen. Bijvoorbeeld een horecaondernemer die door het inkomensverlies tijdens de lockdown niet meer aan de betalingsregelingen kan voldoen.’ Dit soort situaties van overmacht doen zich vaak voor bij mensen met beginnende schulden, waardoor de kosten en daarmee de schulden steeds hoger oplopen, tot aan de rechter toe. Rechters kunnen formeel niet anders dan een vonnis toewijzen. Ze toetsen of de debiteur formeel moet betalen, niet of de debiteur kan betalen. Waardoor de kosten nog verder oplopen.

Regie

Er moet een eerlijke verdeling komen tussen de eisen van de schuldeiser en het budget van de schuldenaar, zegt Jungmann. Wie moet die verdeling maken? ‘De overheid of de gemeente zou het meest voor de hand liggen.’ Het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) is met Pieter Hilhorst in gesprek om een landelijk instituut betalingsregelingen op te zetten, maar niet zeker is hoe ver deze ontwikkeling is. Jungmann: ‘Het ontbreken van regie over betalingsregelingen maakt dat mensen met relatief kleine betalingsachterstanden in grote problemen komen.’

Rol schuldhulpverlener

Nog erger wordt het als mensen in problematische – langdurige – schulden komen. Schuldhulpverlening is volgens Jungmann in de meeste gevallen niet eens in beeld om erger te voorkomen. ‘Slechts twintig procent van de mensen met problematische schulden maakt gebruik van schuldhulp. Willen we echt iets doen aan de oplopende schuldenproblemen, dan is het nodig dat we voorkomen dat de schulden escaleren bij mensen met kleinere schulden. Door goede betalingsregelingen op te stellen die binnen de financiële mogelijkheden liggen van de mensen.’

Coronacrisis

Er is een grote groep mensen die niet zelfstandig uit de financiële problemen komt als ze al met afbetalingen op achterstand staan, constateert Nadja Jungmann. In deze coronatijd krijgen we te maken met een nieuwe groep mensen met financiële problemen. Jungmann: ‘We moeten voorkomen dat de schulden van deze mensen steeds groter worden. Misschien moeten we dan nadenken over hoe je niet alleen het verlies aan inkomen kunt compenseren, maar vooral uitgaan van compensatie van de vaste lasten. Het zijn deze vaste lasten die voor financiële problemen zorgen als ze te hoog zijn voor het steun-inkomen – bijstandsuitkering, tozo-regeling – dat veel mensen ontvangen. Zo komen ze financieel steeds meer in de knel, ondanks de corona-steunmaatregelen. Compensatie van vaste lasten kost meer geld, ja. Maar daar staat tegenover dat de kosten van het ontstaan van schulden nog hoger zijn.’

Onderzoek: “Betalingsregelingen – bevorderen van haalbare betalingsregelingen bij private schuldeisers”>>