Katinka Lünemann van het Verwey-Jonker Instituut heeft de patronen achter het geweld in gezinnen geanalyseerd. Dat deed ze aan de hand van het recent gepubliceerde onderzoek naar kindermishandeling en huiselijk geweld in 100 gemeenten. Lünemann heeft vijf profielen gemaakt van huiselijk geweld en mishandeling. Augeo heeft in samenwerking met het Verwey-Jonker Instituut, naar aanleiding van deze uitkomst, een online magazine gemaakt over deze vijf profielen. Het doel is dat hulpverleners daarmee geweldpatronen binnen een gezin herkennen en de juiste hulp inzetten. Want dat gebeurt lang niet altijd? Lünnemann: ‘Vanuit de jeugdhulp denkt men vaak dat het geweld tussen partners of tegen kinderen voortkomt uit stress en er sprake is van onmacht. Maar geweld en controle kan ook voortkomen uit macht, en dan is een andere aanpak noodzakelijk om veiligheid te vergroten.’

Soort geweld en problemen

De interviews zijn gehouden met 59 moeders, 18 vaders en 22 kinderen over de achtergrond van de melding bij Veilig Thuis, de geweldproblemen en ontvangen hulp. Daaruit kwam naar voren dat er in gezinnen vijf contexten van geweld op de voorgrond staan. Uit de literatuur is bekend dat veel partnergeweld voortkomt uit situaties die stress veroorzaken, maar dat een deel ook samenhangt met macht en controle. Daarnaast kan opvoedstress en kindgedrag op de voorgrond staan, of psychiatrische problematiek of licht verstandelijke beperking, waardoor langdurige zorg noodzakelijk is. Lünnemann: ‘De problematiek die speelt binnen deze gezinnen is veel heviger en hardnekkiger dan gedacht werd. Om gerichte hulp en bescherming te bieden is inzicht in het soort geweld en de problematiek in het gezin nodig.’

Vijf profielen van geweld in het gezin

• Gezin in stress – In deze gezinnen komt het geweld voort uit  de opeenstapeling van stressfactoren en problemen
• Intieme terreur – controlerend gedrag en dwang in een relatie. Plegers isoleren en intimideren hun partner en vaak ook de kinderen. Er is sprake van angst.
• Langdurige zorg – een of beide ouders heeft veel en lang zorg nodig, bijvoorbeeld bij psychische problemen of een ernstige beperking. Dat kan leiden tot gedrag dat een onveilige situatie creëert
• Kindgedrag en opvoedstress – het probleemgedrag van het kind staat op de voorgrond en de opvoedingsstress van ouders. Dit kan leiden tot escalaties maar het gedrag van het kind kan ook een gevolg zijn van geweld
• Complexe conflictscheidingen – hier staan de omgangsproblemen centraal die leiden tot ernstige en langdurige conflicten

Intieme terreur

Hoe kunnen hulpverleners deze profielen gebruiken? ‘De profielen helpen om hulpverleners bewust te maken van de diversiteit van geweld’, zegt Roely Drijfhout van Augeo. ‘Als je weet hoe verschillend de aard van geweld is, helpt dat jou om beter naar het gezin te kijken en de juiste vragen te stellen. Uitgangspunt voor hulpverleners is: wat is in dit gezin op dit moment nodig?’ Lünnemann: ‘Als een vrouw slachtoffer is van intieme terreur, dan kan zij door het opgelopen trauma vaak niet de stappen zetten om uit het geweld te komen. Op de pleger is moeilijk vat te krijgen. In dit geval helpt bijvoorbeeld een relatietherapie niet.’

Emotioneel geweld en verwaarlozing

Ook bij bijvoorbeeld langdurige zorg kan het zijn dat geweld in de relatie niet wordt gezien. Drijfhout: ‘Denk aan emotioneel geweld en verwaarlozing. Er zijn al zoveel andere problemen, dat het risico bestaat dat geweld in het gezin uit het oog wordt verloren of ondergeschikt wordt gemaakt aan de zorg. Dit kan met name gebeuren omdat hulpverleners in deze gezinnen vaak langdurig betrokken zijn. Het kan dan moeilijk zijn om de geweldpatronen nog te zien.’

Netwerk

Hoe kun je in zo’n geval ervoor zorgen dat de situatie in het gezin veilig wordt? Belangrijk is om goed samen te werken met hulpverleners en met het netwerk rondom het gezin, zegt Roely Drijfhout. ‘En kijk vanuit het kind; wat zijn de primaire voorwaarden voor veiligheid? Als moeder het bed niet meer uitkomt, wie maakt dan ’s ochtends het ontbijt voor de kinderen? Je kunt het sociaal netwerk inschakelen. Kijk vervolgens ook waar het gedrag van moeder uit voortkomt, is er sprake van een trauma dat voortkomt uit het geweld? Het is daarom belangrijk om een analyse te maken van de oorzaken van het geweld of de verwaarlozing.’

Veel tamtam

‘De eerste actie voor hulpverleners is om met het kind te spreken’, zegt Lünnemann. ‘Wij hoorden in het onderzoek vaak terug van kinderen en jongeren dat er bij de hulpverlening veel aandacht was voor de ouders, maar weinig aan het kind zelf werd gevraagd. Je ziet in de hulp aan gezinnen vaker dat er te weinig wordt gekeken naar het bestaande geweld in gezinnen. Bij complexe echtscheiding bijvoorbeeld is de mainstream dat het kind recht heeft op twee ouders. Maar als er tijdens de relatie sprake was van geweld, dan is dit een belangrijke voorspeller voor voortzetting van geweld. Het is voor een kind daarom niet altijd veilig om bij de pleger te zijn. Er is meer aandacht nodig voor de feitelijke situatie voorafgaand aan de echtscheiding en de wensen van het kind.’

Plegers betrekken

Om het geweld in gezinnen beter aan te pakken is het nodig dat hulpverleners met elkaar discussiëren over welke oorzaken ten grondslag kunnen liggen aan het geweld. En dat ze specifieke geweldpatronen kunnen herkennen. ‘Ik denk dat in de opleiding sowieso er meer aandacht moet komen voor geweldpatronen’, zegt Katinka Lünnemann. ‘Veel sociaal werkers hebben te maken met gezinnen waar agressie en geweld speelt. En de plegers van geweld zijn te vaak uit beeld, het is belangrijk hen te betrekken in de hulpverlening.’

Augeo en het Verwey-Jonker Instituut hebben gezamenlijk een ONLINE MAGAZINE gemaakt voor hulpverleners met informatie over gezinsprofielen en wat dit betekent voor de aanpak van het geweld en de kindermishandeling. Dit is de link>>