De wijkverpleging geldt als een cruciale schakel in de zorg, zeker nu het aantal ouderen dat tot op hoge leeftijd thuis woont snel toeneemt. Maar het personeelstekort wordt steeds nijpender. Dat blijkt ook uit de prognoses. Het aantal cliënten in de wijkverpleging stijgt van bijna 600.000 in 2020 tot ruim 1 miljoen cliënten in 2050, aldus het het rapport ‘Houdbaarheid ouderenzorg tot 2050. Scenario’s voor toekomst zorggebruik, arbeidsmarkt en huisvesting’. Branchevereniging voor vvt ActiZ gaf opdracht voor deze analyse.

Groot tekort

Daardoor wordt een groot arbeidsmarkttekort voorzien, met name in de wijk. Vooral buiten de Randstad laat zich het tekort aan verpleegkundigen al steeds meer voelen, met name omdat daar de vergrijzing sneller gaat dan in grote steden, waar meer studenten en jonge gezinnen wonen. Bovendien wordt dat effect versterkt omdat er ook binnen de beroepsgroep van wijkverpleegkundigen sprake is van vergrijzing. 

Intergenerationeel wonen

Ideeën om de hoge werkdruk en personeelstekorten af te remmen terwijl de vergrijzing toeneemt, zijn er voldoende. Zo kondigde minister Conny Helder van Volksgezondheid, Welzijn & Sport vorig jaar aan dat er een subsidieregeling komt om woningen te realiseren waar ouderen en jongeren samen wonen. Dit heet ‘intergenerationeel wonen’.

Beeldbellen als de norm

Ook technologie inzetten is een van de meest genoemde oplossingen. Beeldbellen moet de norm worden in de wijkverpleging, bleek uit deze Kamerbrief. Het beeldbellen betekent automatisch dat de wijkverpleging minder vaak langsgaat bij cliënten thuis. Door middel van sensoren kan de wijkverpleging na een val van een oudere worden gealarmeerd. Ouderen kunnen door middel van beeldbellen worden herinnerd aan de inname van medicijnen.

Omdat de ouderenzorg in Nederland in de knel komt als er niks verandert, is onder meer het programma ‘Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg: Samen anders leren en werken’ door het ministerie van VWS opgetuigd. Dat pakt de uitdagingen – naast veranderingen zoals intergenerationeel wonen en de inzet van technologie – op voor de arbeidsmarktaanpak. Actie Leer Netwerk ondersteunt het ministerie bij deze aanpak door goede voorbeelden van arbeidsmarktoplossingen op te halen en te delen. Daarbij wordt samengewerkt in een grote groep aan (regionale) zorg-, welzijns- en onderwijsorganisaties.

Welzijnsverzorgende

Een voorbeeld hiervan is de introductie van de ‘welzijnsverzorgende’, een nieuw initiatief van Sevagram (ouderenzorg) uit Heerlen. Samen met Gilde Opleidingen (ROC) en Stichting Koraal (gehandicaptenzorg) is deze nieuwe opleiding binnen het domein van zorg en welzijn opgebouwd. De welzijnsverzorgende fungeert als brug tussen de opleiding van een helpende (niveau 2) en verzorgende (niveau 3) bij mbo-opleidingen. ‘Het verschil tussen de kwalificatie-eisen van niveau 2 en 3 is groot. Dat weerhoudt sommige zorgmedewerkers ervan om zich verder te ontwikkelen, terwijl ze wel meer uitdaging in hun werk zouden willen’, schetst Yvonne Huveneers-Veldman, hoofd opleidingen bij Sevagram. Dankzij deze nieuwe opleiding is het voor helpenden mogelijk om door te groeien naar niveau 3, zonder dat hier direct kwalificerende (harde) eisen van verzorgende IG niveau 3 aan gekoppeld zijn. 

Met andere blik kijken

Maar nog belangrijker is dat een welzijnsverzorgende met een andere blik leert kijken naar de cliënt. Zorg en welzijn worden geïntegreerd met elkaar. Huveneers-Veldman legt uit dat hiervoor zorgvuldig is gekeken naar de beschrijving van de verschillende functies. ‘Wij hebben de functiestraat “welzijn” ingericht, waarbij alle functies zijn beschreven vanuit het welzijnsperspectief van de ouderen. Het gaat niet om het diploma, maar om de waarde die een medewerker kan toevoegen vanuit talenten en vanuit het hart.’

In de praktijk

Hoe dat in de praktijk kan uitpakken, legt ze aan de hand van een voorbeeld uit: ‘Hierbij gaat het om relatief kleine dingen in de ouderenzorg die juist van grote waarde kunnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan tijdens de nachtdienst bij een cliënt zitten die slecht kan slapen.’ Gekwalificeerde docenten en BPV (Beroeps Praktijk Vorming)-begeleiders brengen de welzijnsverzorgenden de aanvullende kennis en vaardigheden op het gebied van zorg bij.

Druk op wijkverpleegkundigen verlicht

De achterliggende gedachte is dat door dit soort nieuwe vormen van opleiden en de focus op meer welzijn de druk op wijkverpleegkundigen wordt verlicht, vervolgt Huveneers-Veldman. ‘Dat is precies de reden dat we deze welzijnsverzorgenden opleiden. Door de jaren heen zijn er steeds meer taken bij de verzorgenden en verpleegkundigen belegd, waardoor zij steeds minder tijd hebben voor de essentie van hun functie. Die bestaat naast hun medische taken juist ook uit taken als het begeleiden van de familie, palliatieve zorg, een luisterend oor zijn voor cliënten, etcetera.’

Eerste lichting bijna klaar

De eerste lichting welzijnsverzorgenden wordt momenteel in samenwerking met Gilde Opleidingen klaargestoomd. In het najaar start de volgende groep, weet Huveneers-Veldman. ‘Gilde BT (ROC) biedt deze opleiding inmiddels ook aan andere zorg- en welzijnsorganisaties aan, dus we verwachten dat de komende jaren steeds meer welzijnsverzorgenden opgeleid worden.’ Bijkomend voordeel is dat door deze opzet van de opleiding zorg verleend wordt om het welzijn van cliënten te verhogen. ‘Zo kunnen deze nieuwe medewerkers ook een bijdrage leveren binnen een welzijnsorganisatie.’