Ze waren van plan naar Beverwijk te gaan. Maar dat stellen Arie en Klazien Bot nog maar even uit. Ze wilden erg graag nog eens even langs bij de twee zussen van Arie, maar ze durven niet. Vanaf hun woonplaats Alblasserdam in Zuid-Holland, helemaal naar Beverwijk. En dan ook nog terug. Dat is bij elkaar al gauw bijna driehonderd kilometer. Wat die reis voor invloed heeft op hun resterende kilometers, weten ze nog niet. Er is op dit moment nog niet vastgesteld hoeveel kilometers de familie Bot met de taxi mag reizen. In ieder geval zal een uitstapje naar Beverwijk een flinke hap uit hun kilometerbudget nemen. En dat terwijl ze ook nog met een Rijnreis meegaan waarvoor ze in Arnhem op de boot moeten stappen. Dat risico nemen ze liever niet.

Vanaf 1 april hebben gehandicapten in Nederland te maken met Valys, een systeem voor bovenregionaal vervoer voor gehandicapten. Het is de opvolger van het oude Traxx-systeem. Gehandicapten kunnen met Valys recreatieve uitstapjes maken buiten de regio. Dat wil zeggen: meer dan vijf ‘openbaar vervoer-zones’ van de woonplaats van de reiziger vandaan. Bijvoorbeeld een bezoekje aan de familie, een uitje naar de dierentuin of een bezoek aan een museum. Met een pasje (kosten: 6,80 euro) en een kilometerbudget eens even lekker weg.
Het nieuwe systeem is in tegenstelling tot het oude geënt op het reizen met het openbaar vervoer. Zolang dat nog mogelijk is, moet daar gebruik van gemaakt worden. Voor- en natransport gebeurt dan door de taxi. Daarom is een kilometerbudget ingevoerd. Een hoog budget (op dit moment 750 kilometer) voor mensen die niet met het openbaar vervoer kunnen reizen, een laag (350 kilometer) voor mensen die dat nog wel kunnen. Gehandicapten moeten daarvoor geïndiceerd worden. Tegen een gereduceerd tarief van 16 eurocent per kilometer kunnen ze deze reisjes maken. Een treinkaartje betalen ze zelf. Overschrijden ze hun kilometerbudget, dan geldt een tarief van 1,25 euro per kilometer.

Bewegingsruimte

Klazien Bot kijkt uit het raam. ‘We hebben een mooi uitzicht,’ zegt ze. ‘We zitten op de vijfde. Als het helder is, kijken we op de Alblasserwaard, de molentjes. Mooi hoor.’
Haar man knikt. Hij kent het uitzicht wel. Zijn aangepaste stoel staat pal voor het raam. ‘In de winter is het ook mooi hoor, als alles bedekt is met sneeuw,’ vult hij zijn vrouw aan.
Maar Arie Bot schijnt te beseffen dat zijn wereld niet veel groter is dan dit uitzicht. Want reuma doet wat met een mens. Op zijn iele kromgegroeide benen haalt hij de 25 meter nauwelijks. Pijnscheuten voelt hij door zijn hele lichaam. En zijn handen zijn ook niet meer de kolenschoppen van voorheen. ‘Reuma,’ zegt hij. ‘Zeg maar acute reuma. Zeventien jaar geleden krijgen, van de een op de andere dag. Ik kon ineens niet meer werken. En de auto moest ik de deur uit doen. En dus ook de caravan waar we zo graag mee reisden. Nou, dan weet je wel.’ Bot wijst naar zijn stoel. Daar komt ie niet meer uit. Daarbij komt dat hij ook nog erg slecht ziet. Een boekje lezen zit er voor hem dus ook niet in.

De gevolgen van Valys zijn groot en ingrijpend. Voor de familie Bot, maar ook voor de 55.000 andere gehandicapten die te maken hebben met het systeem. Het is een uiterst discriminerende maatregel, vindt de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad. Eén die mensen uitsluit van een gedeelte van het maatschappelijke leven.: ’We zijn zeker niet blij met de nieuwe regeling,’ zegt Marja van Charante van de CG-raad. ‘Eerst was er Traxx. Mensen met een handicap konden tegen openbaar vervoertarief met de taxi reizen. Onbeperkt, dat was beter en eerlijker. Nu ligt die beperking er wel. Staatssecretaris Ross bindt de sociaal maatschappelijke leefwereld van mensen met een handicap aan een maximum aantal kilometers. Het recht voor mensen met een handicap om zich vrij te bewegen, wordt nu dus geschonden. Het is weer een typische bezuinigingsregel waar gehandicapten de dupe van worden.’
Staatssecretaris Ross en minister Hoogervorst willen met hun maatregel het reizen met het openbaar vervoer stimuleren. Dat is de achterliggende gedachte achter het kilometerbudget. Maar voor Arie Bot en zijn vrouw is dat onmogelijk. ‘We hebben het een keer geprobeerd hoor,’ zegt Klazien. ‘Met Arie in de bus. Daar hebben we een half uur ingezeten. En we hebben het geweten. Een dag later lag ie in het ziekenhuis met verschrikkelijk pijn in zijn been. Dat doen we nooit meer. Het gaat gewoon niet. En met de trein gaan we al helemaal niet.’
Marja van Charante beaamt dat: ‘Op het openbaar vervoer wachten is al niet fijn, maar voor mensen met een handicap soms ook onmogelijk. Sommigen kun je echt niet een half uur in de kou laten staan.’
Overigens hebben de Nederlandse Spoorwegen met de komst van Valys geen ingrijpende veranderingen voor gehandicaptenvoorzieningen in de planning. De huidige capaciteit voor assistentieverlening is voldoende, aldus de NS. Woordvoerster Ingeborg Faber: ‘De assistentieverlening op het perron is al een stuk vooruit gegaan. We zullen in de toekomst kijken wat de komst van Valys voor ons betekent. Het kan natuurlijk zo zijn dat we meer aanvragen voor assistentieverlening binnenkrijgen. Daar zullen we op in moeten spelen. Maar op dit moment niet.’

Limieten

Klazien stiefelt naar de keuken en tovert een blauw pasje tevoorschijn. Die hebben ze gisteren opgestuurd gekregen. Het spoeddebat in de Tweede Kamer, dat door de verwarring rond het nieuwe vervoerssysteem gepland stond, is al diverse malen opgeschort. En nu de datum van de aftrap van het nieuwe systeem al verstreken is, heeft Valys maar besloten de passen te versturen. Arie heeft nu recht op een aantal kilometers met de taxi. Hoeveel weet het echtpaar nog niet precies.De afgelopen weken werden verschillende kilometerbudgetten genoemd. Er werd gesproken over 275 kilometer voor mensen die wel met het openbaar vervoer kunnen reizen en 550 kilometer voor mensen die dat niet kunnen. Door het verzet van gehandicapten- en ouderorganisaties zijn die budgetten opgeschroefd naar 450 en 900 kilometer. Voor dit jaar zou dat neerkomen op 350 en 750 kilometer. Zover wilde minister Hoogervorst en staatssecretaris Ross wel gaan. Valys gaat er dan ook van uit dat deze laatste cijfers kloppen. Zeker is wel, hoe hoog het budget ook wordt, dat het Valys-pasje voor Arie Bot niet de sleutel is tot een avontuurlijk reislustig bestaan.En zo is er nog een aantal problemen dat de stroeve invoering kenmerkt. De internetsite van Valys werkt nog niet naar behoren. Het was de bedoeling om ook reizen via internet te boeken, maar het is nu alleen mogelijk per telefoon een taxi te bestellen. Valys probeert de website zo snel mogelijk te verbeteren. Wanneer dat gebeurt, is nog onbekend. Daarbij komt dat een telefoontje meestal niet genoeg is. Soms moeten mensen drie keer bellen om een reis te boeken. Een woordvoerder van Valys geeft te kennen dat ook dit probleem wordt behandeld.
Verder is er verwarring over de begeleiderspas. Wanneer iemand niet in staat is om alleen te reizen, kan er een begeleiderspas aangevraagd worden. Maar of mevrouw Bot in aanmerking komt voor zo’n kaart, ze heeft er werkelijk nog geen idee van.
‘Het is een aanfluiting,’ vindt Klazien. Valys maakt het echtpaar Bot boos: ‘En wij zijn natuurlijk niet de enige die er last van hebben. Wat te denken van al die jonge mensen die in een rolstoel zitten. Nog een heel leven voor de boeg. Reken maar dat die gewoon achter de geraniums belanden.’
Arie voegt er aan toe: ‘Ik gun niemand een ziekte zoals de mijne. Laat dat duidelijk zijn. Maar als Hoogervorst een week hier voor het raam zou zitten, zou ik hem nog wel eens willen horen.’

Voorlopig wachten Klazien en Arie Bot het nog maar af. Of ze dit jaar nog een bezoekje brengen aan de familie in Beverwijk, ze weten het niet. Klazien heeft net weer een paar formulieren de deur uit gedaan. Een aanvraag voor een begeleiderspas en een aanvraag voor het hoge kilometerbudget. Daarvoor wordt 25 euro extra aan administratiekosten in rekening gebracht. Het hele medische dossier van Arie Bot is op de post. Het echtpaar hoopt dat hun aanvragen gehoord worden door de instantie. ‘Over drie weken weten we meer,’ zegt Klazien. ‘Tenminste dat hoop ik.’