Professor Witte Hoogendijk, hoogleraar en hoofd van de afdeling psychiatrie van het Erasmus MC in Rotterdam, houdt zich al jaren bezig met het onderwerp stress. In 2017 publiceerde hij samen met journalist Wilma Rek het boek ‘Van bigbang tot burnout, het grote verhaal over stress’ en in 2018 het boek ‘Leef als een beest’. Ons ‘verouderd’ stresssysteem is eigenlijk niet toegerust op de complexiteit van het huidige bestaan, met als gevolg een enorme stijging van het aantal burn-outs en depressies, is een belangrijke boodschap van het boek.
Onderscheid
Voor speciale groepen zoals zorgmijders is de omgang met stress nog problematischer, stelt Hoogendijk, een van de sprekers op het Zorg+Welzijn Congres Zorgmijders op 14 november in Ede. ‘We moeten ons realiseren dat niet iedereen hetzelfde met stress omgaat. Er is sprake van een stressor, hetgeen dat de stress veroorzaakt, de stressrespons en het stressgevoel wat het ons vervolgens geeft. Het is ook voor professionals belangrijk om dit onderscheid te maken.’
Primaire stressrespons
Veel mensen hebben te maken met de drukte en complexiteit van het bestaan, maar bij zorgmijders zijn de stressoren vaak van andere aard, aldus Hoogendijk. Waar ga ik slapen, hoe slaap ik veilig, waar ga ik eten? Een type stressor dat van alle tijden is. ‘Net als rouw. Het verlies van een naaste is een verschrikkelijke gebeurtenis, maar de meeste mensen houden er niets aan over. Daar zijn we wel op toegerust. Je doorloopt het rouwproces in alle fasen.’ Vergelijkbare mechanismes treden op bij honger. ‘We handelen dan vanuit een primaire stressrespons. Als je echt honger hebt, ga je op zoek tot dat je eten gevonden, desnoods uit de vuilnisbak.’
Spankracht
Kortom, zorgmijders vallen eigenlijk terug op hun instincten. Maar dat gaat niet zo eenvoudig in de huidige samenleving. Je kunt niet zomaar een hut bouwen of een tentje opslaan. ‘Ook slapen is aan regels gebonden en dan hebben we het nog niet eens over boetes, aanmaningen, schulden. Juist dit soort complexe stressoren zorgen voor chronische stress. Bij zorgmijders zit het probleem vaak in de stressrespons. Door allerlei oorzaken, traumatische ervaringen in het verleden bijvoorbeeld, is de spankracht, de draagkracht van zorgmijders verlaagd.’
Stille getuige
Al die nieuwe stress leidt vervolgens tot vermijdend gedrag. Middelengebruik is daar volgens de psychiater de ‘stille getuigen’ van. ‘Alcohol, cannabis of andere middelen om de stress te dempen. Vandaar dat we bij deze groep ook veel verslavingsproblematiek zien.’ Ook het ontlopen van hulpverleners die allerlei ingewikkelde eisen stellen is een reactie op die stress.
Onvermogen
Hoogendijk: ‘Professionals moeten zich realiseren dat sprake is van onvermogen om te reageren op nieuwe stressoren. Misschien overschatten we soms het vermogen van zorgmijders om aan onze eisen te voldoen. Ook al verpakken we die eisen nog zo empathisch.’
Geld voor medicatie
De hulp aan zorgmijders vraagt daarom om onorthodoxe oplossingen. Hoogendijk wijst op het onderzoek van zijn collega Niels Mulder, hoogleraar Openbare Geestelijke Gezondheidszorg bij het Erasmus MC. ‘Als therapietrouw zo’n groot probleem is, waarom geven we de cliënten niet gewoon geld als hij of zij hulp accepteert?’ Money for medication, Financiële beloningen ter verbetering van antipsychotische medicatietrouw bij patiënten met psychotische stoornissen heet het onderzoek. ‘Je maakt de oplossing dan heel concreet. En het bleek in het onderzoek ook effectief alleen niet te implementeren.’ Een zorgmijder betalen leidt meteen tot allerlei ethische discussies in de praktijk.
Bore-out
Een ander aspect wat bij zorgmijders misschien wordt vergeten, is volgens Hoogendijk dat zorgmijders soms onderschat worden. ‘Deels voelen ze zich overbelast of burn-out door alle drukte en complexiteit maar daarnaast kan er ook sprake zijn van bore-out.’ Aan zorgmijders wordt niet altijd gevraagd wat ze nog wél kunnen, stelt hij. ‘Terwijl dat juist voor deze groep een belangrijke vraag is. Denk aan die precieze werknemer die overspannen thuis komt te zitten, omdat hij alles zo goed wil doen. Je kunt zo’n man thuis laten zitten, of vragen of hij twee dagdelen per week komt, om het werk van anderen te controleren? Dat levert geen nieuwe stress op, maar wel voldoening.’ Ook zorgmijders kunnen volgens hem – op onverwachte wijze – zeker wat betekenen. ‘Ze kennen vaak de stad als de beste, maak daar bijvoorbeeld gebruik van.’
Aan het denken
De professor hoopt professionals die in de dagelijkse praktijk met cliënten met zorgmijdend gedrag te maken hebben, hierover aan het denken te zetten. ‘De kennis over stress en hoe iedereen daar anders mee omgaat, kan daarbij helpen.’
Ze plaatsen je in een hokje met vooroordeel en praten achter je rug om met een team en zien je bij voorbaat als iemand met symptomen of praten je dat aan.
Ze plaatsen je in een hokje met vooroordeel en praten achter je rug om met een team en zien je bijvoorbaat als iemand met symptomen of praten je dat aan.
Het is te begrijpen. Geen vertrouwen meer in instanties. Ze geven alles aan elkaar door zonder medeweten achter de rug om. Misschien zijn er ervaringsdeskundigen of gelijkgestemden geestverwanten die dat begrijpen. Ze zullen er wel nare ervaringen mee gehad hebben die hun vertrouwen hebben misbruikt. Er is ook een aanjaagteam voor verwarde personen die dat als het slecht met ze gaat gaat bezoeken maar ik weet niet of ze de deur ooit nog wel voor iemand opendoen. Misschien leven zij als kluizenaar en komt er niemand meer binnen of laten zij niemand meer toe en zeker geen hulpverleners van instanties. Waarschijnlijk barricaderen ze de deur wel. Geen slapende honden wakker maken maar je weet maar nooit of er een machtswellustige klikspaan is die zich beter wil voelen. Het zijn geen vrienden waarheidsvrienden en klikken alles door, als een wolf in schaapskleding. .
Ik heb heel wat stress gehad door de enorme toename aan prikkels die er elke dag maar op ons worden afgevuurd. de moderne dokter kent alleen maar rustig aan doen en een anti-depressiva voorschrijven. Ik heb uiteindelijk coaching de natuur gehad en dat heeft me zoveel geholpen. Ik kan het iedereen met stress aanraden: https://liberi.nl/waarom-wandelcoaching/
Als ervaringswerker, begeleider en coach voor mensen met een psychische kwetsbaarheid, is het mijn ervaring dat de snelste weg naar het terug op de rails krijgen van zorgmijders, is een combinatie van ontzorgen, zodat cliënt geen afspraken e.d. meer vergeet, goudeerlijk en duidelijk zijn in alles wat je doet, en niet kijken op een uur extra werk. Naast cliënt gaan staan. Afspraken maken, en als het cliënt niet lukt om ze na te komen, de volgende afspraak meegaan. Zo stop je de teleurstellende ervaring en krijgt cliënt weer een beetje het gevoel dat er iemand voor hem is. Ik ben ooit begonnen met een man met een LVB, fikse verslaving en een schorsing van 12 weken uit de daklozenopvang te helpen. En die belde, of stond plots in mijn kantoor, of het nou gelegen kwam of niet, om wat te vragen, voor een bak koffie of gewoon een praatje. Ik ben het gaan bijhouden en soms waren er 12 tot 20 contactmomenten per dag tot ‘s-avonds laat aan toe. Doordat ik alle keren er was om hem te woord te staan, al was het maar om te zeggen dat ik het druk had, won ik zijn vertrouwen snel en ging de druk eraf. Nu, bijna vier jaar later belt ie nog geregeld. Maar wel vanuit zijn eigen woonunit, en binnen de openingstijden van mijn praktijk.
Geen professional in loondienst die kan leveren wat ik hem leverde. Maar omdat ik er niet inzit om er rijk van te worden, en ik als ik niet slaap toch ben, lopen door mij geholpen mensen met mij weg.
Wat ik maar zeggen wil, als je echt het verschil wil maken zul je niet out of the box, maar geheel zonder box moeten gaan doen wat cliënt nodig heeft. En ben altijd eerlijk. Zeker als er iets fout loopt. Wees hard als het moet maar zacht als het kan en heb geduld en de wil om de cliënt een trap vooruit te geven. Pas dan maak je als hulpverlener bij een zorgmijder een kans.
Dit geldt natuurlijk niet voor àlle zorgmijders, maar ik ken zorgmijders die zich met goede redenen van de zorg afkeren. Bijvoorbeeld omdat die zorg niet deugt. Er zijn namelijk (de goede niet te na gesproken) zorgverleners die totaal ongeschikt zijn om adequate zorg te verlenen aan mensen met problemen. Als je als zorgzoeker een aantal malen met zulke zorgverleners geconfronteerd ben, dan is het niet vreemd dat je je afkeert van alle zorg, hoe goed bedoeld die aangeboden zorg dan ook is. Dit onderwerp zou ook eens meegenomen moeten worden in de maatschappelijke discussie over het “toegenomen geweld” jegens zorgverleners, hulpverleners, politieagenten enz. Het is waarschijnlijk (nog) een taboe, maar er zijn echt zorgverleners en hulpverleners en politieagenten die grote klootzakken zijn, al zijn dat gelukkig nog uitzonderingen. En als zo’n klootzak dan een dreun krijgt (of erger) van een getergde zorgzoeker, roept heel Nederland ach en wee ! NB ik spreek uit een rijke ervaring !