‘Eigenlijk is het heel simpel,’ aldus geestelijk

verzorger Cees Wijnberg van De Plompekiniek in Nijmegen. ‘Je moet als

vrijwilliger van mensen houden. Bereid zijn een patiënt als mens te zien, en

niet alleen als tbs’er.’ De Pompekliniek in Nijmegen, die 125 tbs-patiënten

behandelt, maakt wel vaker gebruik van vrijwilligers voor de patiënten die zware

zeden- of geweldsdelicten hebben gepleegd en na een aantal jaren gevangenisstraf

psychiatrische behandeling krijgen. Zo is er een keer per week het koor waar

‘mensen van buiten’ samen met patiënten zingen. Ook komen er eens per maand

vrijwilligers van Amnesty International. En op de zondag is er een kerkdienst

waar vrijwilligers aan meewerken.

Maar gevangenen tijdens hun proefverlof thuis ontvangen, mee laten draaien

in het gezin, en bijvoorbeeld samen een concert bezoeken, gaat een stap verder.

‘Toch draait het project,’ schat Wijnberg, ‘al zo’n vijftien jaar. Er is nog

nooit iets misgegaan.’Ruim driekwart (77 procent) van de ondervraagde

zorginstellingen zegt uiteindelijk tevreden tot zeer tevreden te zijn over de

uitkomsten van de opdracht die ze in handen heeft gelegd van een

interim-manager. Toch zijn niet alle resultaten van het onderzoek even

bemoedigend. Zo blijken opdrachtgevers en interim-managers nogal eens een andere

kijk te hebben op de problemen en de aanpak ervan.

Onconventioneel

Half januari deed De Pompekliniek in de regionale krant De Gelderlander een

oproep aan vrijwilligers om tbs-patiënten tijdens hun verlof op te vangen. Tot

nu toe heeft hij echter nog geen reacties opgeleverd. Volgens dominee Wijnberg

van de kliniek is het vrijwilligersbezoek bestemd voor tbs’ers die al lang vast

zitten, en aan het eind van hun behandeling zijn. ‘Vaak hebben ze geen netwerken

meer. Het contact met familie is verloren gegaan. Terwijl het van groot belang

is dat de patiënten iets of iemand hebben waar ze op terug kunnen vallen wanneer

ze terugkeren in de maatschappij.’

Ook maakte het dagblad melding van één de drie echtparen die inmiddels

tbs’ers opvangen. Ze zijn altijd al een ‘raar’ gezin, vertelden Herman en Helma,

zoals ze zich voor de gelegenheid hadden genoemd, opgewekt over zichzelf.

Iedereen kan altijd bij hen terecht. Ze rolden in het project via het koor van

de Pompekliniek. Een van de patiënten had gevraagd of hij ‘dieper’ contact met

hen kon krijgen. Na een langdurige screening en een aantal

kennismakingsbezoekjes ging hun voordeur definitief voor de jonge tbs’er open.

Hij stond in het begin bijna elke dag op de stoep. In overleg werden de bezoeken

teruggebracht tot twee keer per week een avond. Volgens Helma heeft haar cliënt

er veel aan gehad. Hij kon weer wennen aan normale mensen en hun omgangsvormen.

‘Een schat van een jongen,’ noemt ze hem. Hij is inmiddels een jaar op vrije

voeten, heeft vrouw, kind en vaste baan, en ‘hoort’ nog steeds bij zijn

pleegouders. ‘Hij is gewoon onderdeel van ons gezin geworden.’

Terwijl in Nijmegen tamelijk onconventioneel aan de resocialisatie van

tbs’ers wordt gewerkt, maken de kranten met regelmaat gewag van tbs-patiënten

die in oude fouten vervallen. Was er kort geleden niet de zaak van een

serieverkrachter in Groningen. De man was eerder behandeld geweest in een

tbs-kliniek, maar recidiveerde na zijn vrijlating. Een andere voormalige tbs’er

vermoordde, ook in Groningen, zonder enige reden een 27-jarige man. Het

slachtoffer werd beestachtig toegetakeld. En vorig jaar speelde ook de

rechtszaak van een hulpkoster uit Amsterdam. Hij zou een schoonmaakster van de

kerk waar hij werkte, hebben vermoord. Bewijs was moeilijk te vinden. Wel waren

er hardnekkige aanwijzigen. De man had eerder 28 jaar van zijn leven in

tbs-klinieken doorgebracht. ‘Wat denkt u,’ legt geestelijk verzorger Wijnberg

voor, ‘dat een zaak als Dutroux, of de moord op Chanel Naomi in Assen voor

impact heeft op het klimaat rond tbs-behandeling. De goodwill in de maatschappij

verdwijnt. In de beeldvorming is er geen tbs’er die nog kan deugen.’

Op vrije voeten

‘Het probleem is,’ stelt Tweede Kamerlid Jack Niederer van de VVD, ‘dat je

bij tbs-gestelden nooit keihard kunt vaststellen of de persoon na behandeling

werkelijk van zijn geestesstoornis is genezen. Jammer genoeg blijkt te vaak dat

psychologen, psychiaters en rechters daar fouten mee maken. Fouten die

afgrijselijke gevolgen hebben. Ik kan goed begrijpen dat mensen aarzelen een

tbs’er in huis te nemen. Als ik van de Pompekliniek was, zou ik drommels goed

uitkijken voor ik die patiënten bij vrijwilligers onderbracht.’

Voordat Niederer in 1998 Kamerlid werd, werkte hij lange tijd bij het

ministerie van Justitie, onder andere als plaatsvervangend Officier van

Justitie. ‘Ik heb ze voor me gehad, de tbs’ers. Bij sommigen dacht ik: ‘Kom

als-je-blieft nooit meer op vrije voeten. Die waren knettergek. Bij anderen

sloeg behandeling goed aan. Die mensen grepen hun kans, en beterden hun

leven.’Een tbs-behandeling kost, volgens Niederer, per cliënt 750 tot 850

gulden per dag. ‘Dat is veel geld. Bij een normale gevangene ligt dat bedrag op

350 gulden per dag. Wij als maatschappij hebben het geld er voor over om

tbs-gestelden die kans op verbetering te geven. Dus hoort daar ook een vorm van

resocialisatie bij. Maar om daar vrijwilligers voor in te schakelen lijkt mij

een risico.’

Het ministerie van Justitie ziet echter minder beren op de weg. ‘Er

lopen,’ vertelt een woordvoerder, ‘elke dag honderd tbs’ers los op straat.

Zomaar, zonder controle. Per jaar worden in Nederland voor tbs-gestelden 37.000

verloven verstrekt. Zelden gaat er iets mis.’ Volgens het ministerie slagen

deskundigen er steeds beter in risico’s voor terugval naar crimineel gedrag van

tevoren in te schatten.

Huiver

Medewerkers van de Van Mesdagkliniek in Groningen hebben ook ervaring met

de angst die er bestaat voor omgang met tbs’ers. De instelling behandelt 181

patiënten. Een deel daarvan woont buiten de kliniek in speciale woonhuizen. Een

van de redenen voor het bestaan van de woonhuizen is, volgens hoofd

Behandelbeleid Corstiaan Bruinsma, de ‘huiver’ die er bij reguliere

opvanginstellingen bestaat voor voormalig tbs’ers. ‘Bijvoorbeeld bij

instellingen voor beschermd wonen of bij psychiatrische ziekenhuizen. Tbs’ers

zouden naar die instellingen kunnen gaan zodra ze niet meer per se in een

kliniek behandeld hoeven worden. Vaak worden ze geweerd.’ Reden voor de Van

Mesdagkliniek om zelf voor woonruimte buiten de muren van de tbs-inrichting te

zorgen. Bruinsma noemt het vrijwilligersproject van de Nijmeegse Pompekliniek

‘interessant’. ‘Zeker voor patiënten die zelf moeilijk contacten kunnen

maken.’

De Tweede Kamer buigt zich de komende jaren over een herziening van de

voorwaardelijke in vrijheidstelling van gevangenen. De discussie erover moet nog

losbarsten. VVD’er Niederer: ‘Wij zullen ervoor pleiten dat mensen met een

verleden van zeden- of geweldmisdrijven alleen op proefverlof mogen als ze

vrijwillig DNA-materiaal hebben afgestaan. Als er dan iets misgaat, is de dader

eenvoudiger op te sporen. Ik kies ervoor om de bescherming van de maatschappij

zwaarder te laten wegen dan de belangen van betrokkene.’/Annet van

Eenennaam