Begeleiders zien de behoefte aan seksuele voorlichting, maar bewezen effectieve materialen om voor te lichten zijn er niet, of sluiten niet aan bij de doelgroep. Er is misschien een klein potje geld beschikbaar om iets te doen, dus een fanatieke begeleider of een seksuoloog/psycholoog gaat zelf aan de slag met kennis uit de praktijk. Zo schetst Schaafsma de situatie waarin jonge mensen met een verstandelijke beperking vaak worden voorgelicht over seksualiteit.

Kennis

‘Dat wil niet zeggen dat die manier van voorlichten per definitie niet werkt’, zegt Schaafsma. ‘Het probleem is juist dat er vaak niet geëvalueerd wordt en geen theoretische kennis wordt gebruikt bij het ontwikkelen van dit voorlichtingsmateriaal. We wéten dus niet of het werkt.’ Ze praat met respect over de begeleiders die ze heeft bevraagd voor haar onderzoek. Mensen die over het algemeen het belang van seksuele voorlichting wel degelijk inzien en enkelen die het zo belangrijk vinden dat ze zelf iets gaan ontwikkelen.

Lees hier op welke manier je een goede seksuele voorlichtingsmethode kunt opzetten >>

Materialen

Zo blijkt dat de voorlichters verschillende materialen gebruiken: van filmpjes tot aan tekeningen en foto’s. ‘Ik had gehoopt tijdens mijn onderzoek om te ontdekken welke materialen er beter werken dan andere’, vertelt Schaafsma. ‘Maar er bestaan geen evaluaties, dus we weten het simpelweg niet. De begeleiders waren het er wel over eens dat de beelden zo duidelijk en expliciet mogelijk moesten zijn. Maar ook dat is alleen gebaseerd op praktijkkennis.’

Kinderwens

Naast begeleiders en managers heeft de promovenda ook twintig mensen met een verstandelijke beperking gesproken. Geen representatieve steekproef, maar wel een goed aantal voor kwalitatief onderzoek. ‘Deze gesprekken zijn vooral goed geweest om ideeën te krijgen. Zo heeft het me verbaasd hoe goed de gesprekken verliepen en hoe openhartig de geïnterviewden waren. Ik ben erachter gekomen dat sommige mensen bijvoorbeeld een kinderwens hadden, maar dat daar nooit met de begeleider over gesproken werd.’ Ook bleken er frustraties te bestaan over bijvoorbeeld gedwongen anticonceptie en het niet bij elkaar op de kamer mogen zitten.

Seksueel misbruik

Voor deze doelgroep is goede seksuele voorlichting belangrijk, meent Schaafsma. ‘Zij lopen een groter risico om slachtoffer te worden van seksueel misbruik, omdat zij minder weerbaar zijn.’ Ook blijken er veel vragen te bestaan over het hebben van seks of een relatie en is de kennis over seksuele gezondheid niet altijd heel groot. ‘Het is belangrijk voor de voorlichter om goed te kijken wat de behoefte is. De een wil graag praten over de kinderwens en de ander juist heel expliciet over seks.

Stappenplan

De promovenda pleit voor het gebruik van Intervention Mapping. Een manier om tot betere voorlichtingsmethodes te komen. Dat is een gestructureerd stappenplan, beginnend bij een probleeminventarisatie, het stellen van doelen, het identificeren van methoden en strategieën en dit omzetten tot een voorlichtingsprogramma en uiteindelijk het implementeren en evalueren van het voorlichtingsprogramma. Schaafsma realiseert zich dat dit een tijdrovende en niet goedkope aangelegenheid is. ‘Maar het is wel van belang en vormt een basis waar je telkens opnieuw iets mee kunt. Voorlichtingsmateriaal is nauw verbonden met de tijdgeest. Materiaal uit de jaren 90 is nu echt gedateerd. Met een goede basis kun je dus telkens opnieuw je voorlichting aanpassen, zonder kwaliteit te verliezen.’