Bij ruim de helft van 576 bevraagde gezinnen is anderhalf jaar na de eerste melding bij Veilig Thuis nog steeds sprake van ernstig of veelvuldig geweld. Dat betekent: jaarlijks meer dan 22 incidenten variërend van schelden, slaan, duwen of verwonden. Deze cijfers komen uit een onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut, in opdracht van Augeo Foundation, het ministerie van VWS en 13 Veilig Thuis regio’s. De 633 ouders en 1134 kinderen uit 100 gemeenten werden vanaf de eerste melding bij Veilig Thuis anderhalf jaar gevolgd. Zij vulden drie keer een vragenlijst in. De onderzoekers hielden diepte-interviews met 74 gezinnen, ook met kinderen vanaf 8 jaar.

Mogelijkheid geweld in het achterhoofd

Het is een bijzonder onderzoek omdat kinderen en ouders zélf hebben verteld wat er aan de hand is in hun leven, welke hulp zij nodig hebben en wat zij vinden van de hulp die ze kregen, zegt Haagmans. ‘De cijfers en hun verhalen maken duidelijk dat professionals een mishandeling niet als een incident moeten beschouwen. Bij 29 procent van de gezinnen is het geweld wél gestopt, maar bij de rest dus niet. En glashelder is dat de situatie voor het kind pas veilig is als het geweld helemaal is verdwenen. Dus houd voortdurend in je achterhoofd dat geweld mogelijk weer oplaait.’ De afname van geweld is cruciaal voor het verminderen van onveilige hechting, emotionele onveiligheid en traumaklachten, benadrukken de onderzoekers. Opvallend is ook dat de helft van de kinderen die te maken heeft met mishandeling géén hulp krijgt. 30% krijgt bovendien ook geen steun uit de sociale omgeving.

Concrete vragen stellen

Om te voorkomen dat hulp te lang achterwege blijft, is alle problemen in kaart brengen nodig. Dat lukt je alleen met heel concrete vragen, zegt Haagmans. ‘Als je aan ouders of kinderen vraagt hoe veilig het is thuis, zullen de meesten geweld downsizen. Sommigen doen dat uit zelfbescherming. Anderen omdat ze zich simpelweg niet meer realiseren dat het niet normaal is wat ze meemaken.’ Wat de onderzoekers opviel is dat ze veel meer concrete informatie kregen uit de vragenlijsten dan uit de interviews. ‘Ook kinderen weten heus wel dat een ander iets met hun antwoorden gaat doen. Maar op een laptop je verhaal typen voelt toch anoniemer en concreet vragen stellen levert concrete antwoorden op.

Gestructureerd gesprek aangaan

Vragen die de onderzoekers stelden waren bijvoorbeeld ‘Word je thuis geslagen?’, ‘Hoe vaak word je geslagen?’ en ‘Hoe maken jullie ruzie?’. Door zo het beestje bij de naam te noemen kom je veel eerder bij het verhaal van het kind en de ouders, zegt Haagmans. ‘Daarbij help je kinderen en ouders ook als je heel gestructureerd het gesprek aangaat. Met een dergelijke vragenlijst wordt het voor hen makkelijker om na te denken over hun situatie.’

‘Hulpverleners meer trainen’

Vooral lokale hulpverleners moeten meer getraind worden in het signaleren en benoemen van huiselijk geweld, schrijven de onderzoekers. Om professionals te stimuleren in hun team te bespreken hoe ze naar aanleiding van de onderzoeksresultaten hun werkwijze kunnen aanpassen werkt Augeo Foundation aan een gesprekshandreiking. Ook beleidsmakers kunnen hiermee de onderzoeksresultaten bespreken en eventueel hun beleid aanpassen. Deze verschijnt uiterlijk begin januari 2021. De gesprekshandreiking aanvragen kan al, dan ontvang je een seintje als de handreiking er is. Haagmans benadrukt dat het gesprek aangaan niet alleen met het kind en de ouders moet gebeuren. ‘Het is triest dat dertig procent van de kinderen helemaal geen steun krijgt uit de sociale omgeving. Betrek ook juist de omgeving, want ook die kan een belangrijke rol spelen.’

‘Casusregievoerder nodig’

Voor professionals is niet altijd duidelijk wie de regie heeft over de ondersteuning, en voor ouders ook niet, concluderen de onderzoekers. Ze pleiten voor een ‘casusregievoerder’ per gezin. Uit welke hoek die professional moet komen is een vraag voor de praktijk, vindt Haagmans. ‘Belangrijk is in ieder geval dat deze professional uitstekend kan monitoren of er sprake is van een afname van geweld of niet, en wat de onderliggende redenen zijn. Diegene moet ook kunnen waarborgen dat ook professionals uit bijvoorbeeld verslavingszorg en schuldhulpverlening signalen van mishandeling meteen oppakken. En hij of zij moet op een laagdrempelige wijze bereikbaar zijn voor het gezin.’

Geweldsprofielen

Verschillende vormen van geweld vragen om een verschillende aanpak. Wat bij de ene vorm goed werkt is bij een andere situatie mogelijk onverstandig. Bij intiem terreur, waarbij de pleger macht en controle over het slachtoffer wil hebben, is het bijvoorbeeld af te raden het slachtoffer en de dader gezamenlijk uit te nodigen, zegt Haagmans. Terwijl bij mishandeling die voortkomt uit ggz-problematiek weer andere aspecten een rol spelen. Om inzicht te krijgen in verschillende geweldsprofielen en wat wanneer werkt, ontwikkelt Augeo Foundation ook een digitaal leermiddel voor professionals. Deze verschijnt waarschijnlijk in het voorjaar van 2021.

Lange adem

Erkenning dat huiselijk geweld en kindermishandeling aanpakken een lange adem vereist is een must, benadrukt Haagmans. ‘Evenals het inzicht dat het om complexe multiproblematiek gaat zoals armoede, werkloosheid, verslaving en jeugdtrauma’s van ouders. Deze kinderen hebben de juiste steun en hulp nodig zodat ze uit die negatieve spiraal komen. Zij zijn de opvoeders van de toekomst en lopen het risico zelf ook pleger te worden of weer opnieuw slachtoffer. En bovenal: kinderen hebben récht op opgroeien zonder geweld. En als dat dan toch gebeurt, hebben ze recht op steun bij herstel.’

Op de website van Augeo Foundation is ook een animatie te bekijken over de resultaten van dit onderzoek naar huiselijk geweld en kindermishandeling.