Woensdag 4 december is het Symposium ‘Anders kijken, responsiviteit in het sociaal domein’ van Movisie. Responsiviteit, een concept uit het proefschrift van Janny Bakker-Klein, voorzitter van de Raad van Bestuur van Movisie, is ‘het vermogen van een professional om in te schatten wat oor de ander werkelijk van betekenis is’ (lees hier het interview met Bakker-Klein ). Tijdens het symposium reflecteert Halleh Ghorashi, hoogleraar Diversiteit en Integratie bij de afdeling Sociologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, op dit begrip.

Professional niet creatief met regels

Inschatten hoe je van betekenis kunt zijn voor een ander, dat klinkt als iets dat professionals al lang kunnen.

Ghorashi: ‘Ja en nee. In principe worden professionals hier inderdaad op getraind, maar vaak doen ze het niet. Ook al willen ze het wel doen. Toch denken ze te weten wat de ander nodig heeft. Of, zoals Bakker-Klein zegt, professionals worden geleid door systemen en regels. Ze moeten in cijfers en doelen terug rapporteren. Daardoor vergeten ze om creatief te zijn met die regels en daadwerkelijk mensen te zien.’

Focus op gebrek

Veel professionals beginnen de intake met breed uitvragen: wie ben je, wat speelt er in jouw leven, wat denk jij dat het probleem is, wat denk jij dat de oplossing is? Is dat niet openstaan voor de ander en kijken vanuit diens perspectief?

‘Dat is vraaggericht werken. De intentie is goed, maar het startpunt van zo’n gesprek is: wat is je hulpvraag? Dan ga je dus uit van de zwakte van iemand, iemands gebrek of achterstand. We fixeren in Nederland op achterstand. Dat sluit de ogen om iemands kracht en kwaliteit te zien.’

Hulp aan vluchtelingen

‘Bij de hulp aan vluchtelingen, waar ik onderzoek naar heb gedaan, blijken beleidsmakers en professionals vooral bezig te zijn met dat de vluchtelingen de taal leren’, vervolgt Ghorashi. ‘Nederlands wordt gezien als voorwaarde om te integreren, maar ondertussen is het een manier om mensen uit te sluiten. Je kunt wel taallessen nemen, maar een taal kun je niet leren zonder context. Waar zijn de duurzame contacten? Waar zijn de werkgevers die mensen een kans geven, ondanks hun misschien gebrekkige Nederlands?’

Werkeloos

‘Wat hulpverleners vergeten is zich afvragen: wie zijn deze mensen? Wat zijn hun talenten? Dat is waarom zo’n groot percentage vluchtelingen werkeloos is. Ze krijgen geen ondersteuning bij het ontwikkelen van hun talenten en geen plek in de maatschappij waar ze die talenten kunnen botvieren. Terwijl ze wel omringd zijn door hulpverleners die hen met de beste bedoelingen opdringen wat die hulpverleners denken dat er nodig is.’

Participatiesamenleving

Sinds een paar jaar is de verzorgingsstaat failliet verklaard en vervangen door de participatiesamenleving. Het idee van de participatiesamenleving is juist uit te gaan van de kracht van mensen.

‘De verzorgingsstaat is misschien financieel failliet verklaard, maar het zit nog diep in het DNA van Nederland. Het is verankerd in de maatschappij om voor mensen te zorgen. Nederlandse professionals willen zorgen; een zorg, of iemands probleem, overnemen en oplossen. Een verzorger denkt dat hij of zij het beter weet dan de cliënt. Dan sta je op zend-stand. Een zender is niet ontvankelijk voor de ander.’

Reduceren mens tot probleem

‘Bij vluchtelingen, mensen met een verstandelijke beperking, mensen met schulden of met opvoedproblemen zien we vooral de problemen. We marginaliseren hen tot afwijkend en reduceren hen tot hun probleem. Met als verschil dat we in de participatiesamenleving verwachten dat ze dat probleem wel zelf oplossen. Dus we benadrukken dat ze een probleem hebben, of een probleem zijn, en vervolgens verwachten we dat ze zelfredzaam zijn.’

Professionals nodig

Als mensen zelf al kracht en talent hebben, waar zijn de professionals dan nog voor nodig?

‘Luisteren naar iemands perspectief en kijken via de ogen van die ander betekent niet dat die ander altijd zelf de oplossingen heeft. Je moet beginnen met kijken via de ogen van de ander, en daarna kun je diens leefwereld verbinden met de kennis die jij hebt. Je moet je professionaliteit gebruiken om iemand de weg te wijzen naar oplossingen. Het is daarom essentieel constant te reflecteren op je eigen positie en zo je samen met de andere (met zicht om haar/zijn leefwereld) tot oplossingen te komen. Constant de vraag te stellen: zie ik nog de (veer)kracht en talenten van deze persoon? En hoe ka ik die bekrachtigen en laten schijnen?’