De Consumentenbond analyseerde de vijftig meest recente bezoeken die de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) aflegde bij thuiszorgorganisaties. Enkele conclusies die na die analyse werden getrokken zijn volgens de Consumentenbond de volgende:

• Slechts twee van de vijftig thuiszorgorganisaties bleken te voldoen aan alle vijftien randvoorwaarden die nodig zijn voor het leveren van goede en veilige zorg, 24 organisaties scoorden hooguit op vier van de vijftien randvoorwaarden voldoende.
• De IGJ constateerde onder meer dat ongeschoold personeel verpleegkundige handelingen uitvoert zoals het toedienen van sondevoeding. Ook zijn er organisaties die fouten maken bij het geven van medicatie of die cliënten onterecht vastzetten.
• Na een verplicht verbetertraject van de IGJ voldeed meer dan de helft van de thuiszorginstellingen nog steeds niet aan alle randvoorwaarden. Sommige organisaties hadden zich in de tussentijd zelfs helemaal niet verbeterd.

Alarmerend beeld

Bart Combée, directeur Consumentenbond: ‘De inspectierapporten laten een alarmerend beeld zien van de kwaliteit en veiligheid van de thuiszorg. En extra zorgelijk is dat de toezichthouder nauwelijks ingrijpt. De inspectie lijkt een beleid van pappen en nathouden te hanteren. In plaats van deze ondermaats presterende organisaties onder verscherpt toezicht te stellen, draagt de IGJ ze intern over aan een andere afdeling, waar het hele proces opnieuw begint. En de thuiszorgorganisaties blijven ondertussen onverantwoorde zorg leveren. Het is onbegrijpelijk dat de inspectie hier zo laks in is. Dit is onacceptabel en wij eisen dan ook snel actie van de minister van VWS en de inspectie.’

Vertrouwen op goede zorg

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd laat in een reactie weten dat het goed is dat het onderzoek van de Consumentenbond de aandacht vestigt op de kwaliteit van de thuiszorg. ‘Dat is belangrijk, want iedere burger moet kunnen vertrouwen op goede en veilige zorg. Zorgaanbieders moeten voldoen aan de wettelijke kwaliteitseisen en aan het eigen kwaliteitskader.’

Conclusie geldt niet voor hele thuiszorg

Toch wil de IGJ het onderzoek van de Consumentenbond wel nuanceren. De conclusies die getrokken worden, kunnen volgens de Inspectie namelijk niet één op één doorgetrokken worden op het geheel aan thuiszorgorganisaties. De rapporten die door de Consumentenbond zijn geanalyseerd, zijn namelijk rapporten van nieuwe, of bij de IGJ nog onbekende, thuiszorgorganisaties die niet onder contract staan bij zorgverzekeraars. ‘De meeste van deze nieuwe zorgaanbieders voldoen bij een eerste inspectiebezoek niet aan de kwaliteitseisen. Bij hertoetsing binnen twee maanden voldoet een meerderheid wel aan de eisen, maar een groot aantal toch nog niet. Bij die laatste groep verlangt de inspectie verdere verbetering. Voor een deel betreft het administratieve zaken die niet onmiddellijk van invloed zijn op de kwaliteit van zorg. Niet voldoen aan de randvoorwaarden voor veilige en goede zorg is een risico, maar instellingen krijgen van de inspectie ook de kans te verbeteren. Als er ernstige risico’s zijn, pakt de inspectie deze met spoed op. Bij een zorgaanbieder die niet in staat is of niet bereid is om de zorg te verbeteren, neemt de inspectie zo nodig een passende maatregel.’

Inzet ongeschoold personeel onacceptabel

Uit het werkveld komen wisselende reacties. Waar de ene partij vooral geschokt is, is de andere minder hard. Margriet Bakker, woordvoerder van de Beroepsvereniging voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (V&VN) laat in een reactie aan Zorg+Welzijn weten zich vooral zorgen te maken over de inzet van ongekwalificeerd personeel in de thuiszorg. ‘Zorg leveren aan (kwetsbare) mensen, moet gedaan worden door mensen die goed opgeleid en bekwaam zijn. De inzet van ongeschoold personeel is onacceptabel. En kan in het geval van specifieke zorg, zoals bijvoorbeeld het toedienen van medicatie, zelfs gevaarlijk zijn. In de huidige situatie waarin de zorg kampt met een groot tekort aan verpleegkundigen en verzorgenden is het daarom van het grootste belang dat werkgevers blijven investeren in het opleiden en bijscholen van (voldoende) verpleegkundigen en verzorgenden. Zodat zij aantoonbaar bekwaam en bevoegd zijn om de zorg uit te voeren.’

Geen ruimte voor onprofessioneel handelen

Branchevereniging ActiZ stelt in een reactie op het onderzoek op haar website: ‘Het beeld dat de Consumentenbond schetst is ernstig. Kwetsbare mensen in de thuissituatie moeten te allen tijde kunnen rekenen op professionele ondersteuning. Voor onprofessioneel handelen is in deze kwetsbare markt geen ruimte. Verpleegkundige en verzorgende handelingen mogen daarom alleen maar worden uitgevoerd door medewerkers die hiervoor zijn opgeleid. In het Kwaliteitskader Wijkverpleging zijn hierover hele duidelijke afspraken gemaakt. Alle 400 leden van ActiZ hebben zich verbonden aan dit Kwaliteitskader Wijkverpleging.’ Volgens ActiZ zijn slechts vier van de vijftig organisaties van wie de Consumentenbond het inspectierapport heeft bekeken lid van ActiZ en drie van die vier leden kregen na herbeoordeling een voldoende. Het vierde lid wacht nog op resultaat van een herbeoordeling.

Minder slecht dan het lijkt

Per Saldo, de belangenvereniging voor mensen met een persoonsgebonden budget, is stellig maar realistisch: ‘Wij zijn wel van mening dat het onderzoek van de Consumentenbond iets genuanceerd moet worden. De IGJ kan bij een criterium invullen of hier aan wordt voldaan, deels aan wordt voldaan of niet aan wordt voldaan. Indien de IGJ aangaf dat deels werd voldaan aan een criterium heeft de Consumentenbond dit genoteerd als ‘wordt niet voldaan’, het is dus iets minder slecht gesteld dan het onderzoek doet voorkomen. Desalniettemin zijn de uitkomsten van dit onderzoek zorgwekkend. Het beleid van het huidige kabinet is dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen. De zorg die thuis nodig is, moet dan wel van een gewaarborgde kwaliteit en veiligheid zijn.’ Manon Vanderkaa, directeur van ouderenbond KBO-PCOB sluit zich hierbij aan. ‘Senioren moeten kunnen bouwen op betrouwbare en deskundige thuiszorg, zonder enige twijfel over de kwaliteit. Thuiszorg is voor veel ouderen een fundamentele bouwsteen als het gaat om langer thuis te kunnen wonen. KBO-PCOB beschouwt het onderzoek als een wake-up call voor zorgaanbieders, brancheverenigingen en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De zorgaanbieder moet beter kijken wie er in dienst komt, de brancheverenigingen mogen nog meer doen aan zelfinspectie en zelfreflectie en het ministerie moet strenger toezicht houden en nu ook zelf een groter onderzoek gaan uitvoeren.’

Hoe nu verder?

De situatie in de thuiszorg is dus niet zo slecht als de Consumentenbond doet voorkomen, maar er moeten wel degelijk stappen gezet worden. De IGJ zegt hierover: ‘In de afgelopen jaren maakte de thuiszorg een grote ontwikkeling door, met veel nieuwe toetreders en organisatievormen. Zulke ingrijpende veranderingen gaan vaak gepaard met risico’s voor de kwaliteit van zorg.’ Op dit moment is het nog zo dat nieuwe organisaties niet verplicht zijn zich vooraf te registreren. Dat betekent dus ook dat er geen kwaliteitscontrole uitgevoerd kan worden voordat een organisatie van start gaat. Maar dat gaat veranderen. ‘De nieuwe wet Wtza (Wet toetreding zorgaanbieders), die waarschijnlijk in 2019 in werking treedt, verplicht nieuwe aanbieders zich vooraf te melden. De nieuwe wet moet ertoe leiden dat nieuwe zorgaanbieders zich bewust zijn van de wettelijke eisen en het kwaliteitskader van de eigen sector, vóórdat ze met de zorgverlening gaan beginnen. Daar gaat de inspectie op toezien. Want elke burger heeft recht op goede en veilige zorg’, aldus de IGJ.