Het aantal mensen in Nederland dat klem zit, groeit. Of het nu gaat om een jongere die opgroeit met een lege koelkast en geen geld voor een nieuwe winterjas, de oudere man die steeds minder begrijpt van de complexe samenleving, de moeder met schulden en verkeerde mannen in haar omgeving. Mensen die vastlopen in systemen, die vaak terecht hun vertrouwen in instanties en overheid volledig zijn verlopen. Het zijn deze mensen die soms geen andere uitweg zien en op het verkeerde pad terecht komen.

Voelsprieten

René Cuperus en Josse de Voogd hebben het in de Atlas van Afgehaakt Nederland over winnaars en verliezers, over gevestigden en buitenstaanders. Het zijn de verliezers, de mensen langs de zijlijn, die de kans lopen in verkeerde handen te vallen. En criminelen hebben volgens bestuurskundige en criminoloog Edward van der Torre, die eerder onderzoek deed naar zorgfraude, uitstekende voelsprieten voor kwetsbare mensen.

Gratis huisvesting?

‘Soms worden mensen gelokt met gratis huisvesting, maar dan komt al snel het verzoek om een wederdienst. En dat gaat niet alleen over het wegbrengen van het bekende pakketje met drugs. Het kan gaan om geldezels, het aanvragen van een zorgtoeslag, seksuele uitbuiting ’, aldus van der Torre.

Schaamte is groot

Stuk voor stuk mensen die niet snel aan de bel zullen trekken, die zich niet melden bij een wijkteam met een hulpvraag. De schaamte is vaak groot, de lijn tussen dader of slachtoffer lang niet altijd helder. Van der Torre: ‘Deze slachtoffers vragen niet om hulp. Daar moet je naar op zoek.’ Alerte hulpverleners die ook na kantooruren de straat op gaan, kunnen volgens hem wel het verschil maken. Deze professionals kunnen, en dat vraagt tijd, geduld en samenwerking met allerlei andere organisaties, zorgen voor een uitweg, voor een nieuw perspectief.

Integrale wijkaanpak

De aanpak van ondermijnende criminaliteit is zeker een sociaal vraagstuk, zegt directeur Lex Staal van Sociaal Werk Nederland. Hij pleit al langer voor een integrale wijkenaanpak, waar heel veel partijen samenwerken om mensen een perspectief te bieden. ‘Criminaliteit is een groot issue, er zijn allerlei oorzaken waarom jongeren bijvoorbeeld in de criminaliteit belanden. Daar heb je het onderwijs, gemeenten, ouders en alle sociale professionals en netwerken in wijken en buurt voor nodig.’

Vertrouwen in professionaliteit

Om deze samenwerking te organiseren, moet er volgens Staal vertrouwen zijn in de professionaliteit van de mensen in de frontlinie. ‘Dan moet je niet vragen: kun je even opleveren hoeveel jongeren je hebt gesproken deze week en hoeveel er weer met school of werk zijn begonnen. Nee, je moet erop vertrouwen dat deze professional aan de slag gaat, nabijheid biedt en alles probeert om deze jongeren naar het goede pad te leiden.

Preventie

De directeur is blij dat er wel steeds meer erkenning is in Den Haag voor de rol van het sociaal werk. Het nieuwe kabinet benadrukt namelijk ook het belang van preventie in de aanpak van de ondermijnende criminaliteit. “Nieuwe criminele aanwas moet worden voorkomen, door onder meer het bieden van perspectief op studie en werk voor jongeren en meer zichtbaar formeel gezag in kwetsbare wijken. Maatregelen om de weerbaarheid te vergroten worden gecombineerd met een stok achter de deur: preventie met gezag”, aldus het regeerakkoord. De preventie richt zich op drie pijlers: het verstevigen van de sociale structuren, kwetsbare mensen kansen bieden op een zinvol bestaan en het kunnen bijdragen aan de samenleving. Het weerbaarder maken van professionals in het sociale, onderwijs- en veiligheidsdomein.

Niet waarmaken

Staal: ‘Maar we moeten wel realistisch zijn. Met het gebrek aan capaciteit in het sociaal werk breed en een totaal van 2.000 jongerenwerkers in heel Nederland, kunnen we alle verwachtingen niet waarmaken.’

Campagne

In de campagne Sociaal Werkt, die vorige maand van start ging, roepen FNV, CNV en Sociaal Werk Nederland gemeenten, en de nieuwe gemeentebesturen, op vooral te investeren in sociaal werk. In de campagne vertellen verschillende mensen hoe ze geholpen zijn, zo ook Darnell. Een jonge jongen die met hulp van een betrokken jongerenwerker ‘weer op het rechte pad belandde’.

Alert

Ondermijning is zeker niet enkel het probleem voor het veiligheidsdomein, zegt ook Erik Dannenberg, voorzitter van Divosa, de vereniging van leidinggevenden in het sociaal domein. ‘Als criminelen zich richten op mensen in kwetsbare situaties, is het ook een probleem van het sociaal domein. Criminelen lijken een veel beter ontwikkeld vroegsignaleringsysteem te hebben dan professionals. Hulpverleners en gemeenten moeten daarom echt alerter zijn om mensen de goede kant op te trekken.’

Schotten

Dat is in de praktijk makkelijker gezegd dan gedaan. De schotten tussen het sociaal domein en veiligheidsdomein blijken soms nog groot, weet ook Dannenberg. ‘Belangrijk is daarom om echt te werken aan bewustwording. Het sociaal domein is aan zet om samen met het veiligheidsdomein deze problematiek aan te pakken.’

Verhalenbundel

Gemeenten in het hele land worstelen hiermee. Divosa heeft het afgelopen jaar tien gemeenten ondersteuning bij de aanpak van ondermijnende criminaliteit geboden. De ervaringen van deze gemeenten, ervaringsverhalen en inzichten uit de wetenschap zijn verzameld in de verhalenbundel De Naïviteit voorbij.

Stadsmariniers

Een aantal gemeenten, zoals Capelle aan den IJssel, werkt inmiddels met zogeheten stadsmariniers in de frontlinie. Stevige professionals met expertise én mandaat. Zij werken juist op het snijvlak van het sociaal en veiligheidsdomein. Ze vertalen de straat naar het gemeentehuis. Een van hen is Corinne Koers die ook in de verhalenbundel aan het woord komt. Haar thema: jeugd en criminaliteit. ‘De term stadsmarinier klinkt heel stoer, maar we zijn geen cowboys. Ik zie ons juist veel meer als bruggenbouwers. Jongeren die dreigen af te glijden, hebben niet alleen hulp nodig, maar ook duidelijkheid. Dat geldt voor jongeren die de foute kant op dreigen te gaan, maar ook voor ouders die beslissingen nemen die niet in het belang van hun kinderen zijn.