Ondervoeding betekent dat mensen te weinig voedingsstoffen binnenkrijgen, zoals eiwitten of vitaminen. Daardoor hebben ze minder energie en kracht om dingen te doen. Dit heeft directe gevolgen voor het dagelijks functioneren, bijvoorbeeld doordat mensen moeite krijgen met traplopen en boodschappen doen. Ook vergroot ondervoeding het risico op vallen. Daarnaast neemt de weerstand af, waardoor er een grotere kans is op (complicaties bij) ziekte en ook het herstel na een ziekte of operatie en wondgenezing duurt langer.

Cijfers ondervoeding

Cijfers over ondervoeding lopen uiteen, maar duidelijk is wel dat een hoog percentage van de ouderen die nog thuis wonen kampt met ondervoeding of een risico daarop. De meest recente cijfers komen uit een onderzoek gepubliceerd in 2023, waarbij de onderzoekers data van meerdere eerdere studies kritisch beoordeelden.

Ondervoeding komt bij verschillende groepen thuiswonende ouderen vaak voor:

• Thuiswonende 65-plussers: 8,5% (Zügül et al, 2023)
• Thuiswonende 85-plussers: 19% (Zügül et al, 2023)
• 65-plussers met thuiszorg: 16% (Zügül et al, 2023)
• 65-plussers met een slechte eetlust: 22% (Zügül et al, 2023)
• 65-plussers die alleen wonen: 13,5%

Lees hier meer over deze cijfers, met een link naar artikelen over deze onderzoeken:

Nieuwe campagne

Duidelijk is ook dat de problemen van ondervoeding schrijnend zijn voor de cliënten. En voor samenleving zijn de kosten hoog: zeker 1,8 miljard euro, wordt geschat. Gezien de vergrijzing worden die problemen alleen maar groter. Daarom ging de landelijke bewustmakingsactie ‘Goed Gevoed Ouder Worden’ van de Stuurgroep Ondervoeding afgelopen week van start. 

Ondervoeding signaleren

Ondervoeding vroegtijdig signaleren is cruciaal. Dat kan niet zonder de samenwerking tussen professionals te versterken, zegt docent-onderzoeker bij Hogeschool Inholland Jellie Zuidema. Huisartsen en de thuiszorg moeten ondervoeding signaleren, maar hebben daar ook sociaal werkers bij nodig, net als bijvoorbeeld mantelzorgers en fysiotherapeuten, benadrukt zij.

Ondervoeding en de rol van studenten social work

En ook studenten social work hebben nu al veel kennis over ondervoeding signaleren nodig, stelt Zuidema. Op de website van Hogeschool Inholland schrijft zij: ‘Het is de taak van de huisartsenpraktijk en thuiszorg, maar vanwege het afnemende aantal zorgverleners wordt interdisciplinaire samenwerking steeds belangrijker. Dit betekent dat studenten van opleidingen zoals diëtetiek, fysiotherapie, social work en sportkunde in de toekomst een grotere rol gaan spelen in het opvangen van de waarschuwingssignalen en het nemen van snelle actie. Doordat zij ook persoonlijk contact hebben met ouderen, kunnen zij veranderingen in eetpatroon of uiterlijk snel opmerken. Bijvoorbeeld tijdens het Huisbezoek 75+ waarbij welzijnswerkers de thuissituatie en eventuele benodigde hulp in kaart brengen.’

Interprofessionele lesdag voor studenten social work

Hier ligt dus een belangrijke rol voor hogescholen. Zuidema: ‘Helaas ontbreekt het docenten vaak aan voldoende kennis over (onder)voeding, waardoor zij de neiging hebben dit onderwerp te negeren in het onderwijs. Daarom zetten we ons vanuit projectgroep VITALIS, een samenwerking van Hogeschool Rotterdam, De Haagse Hogeschool, HAN University of Applied Sciences, Hogeschool Utrecht en Hogeschool Inholland, landelijk in voor ontwikkeling van interdisciplinair lesmateriaal’.’

Zo was er op 8 april een interprofessionele lesdag bij Inholland Haarlem, specifiek voor de opleidingen Social Work en Sportkunde. Op het programma stonden lessen over (onder)voeding bij ouderen, samenwerking en een uitdagende casestudy (‘Wat kan jij, wat kan ik?’). Ook was er een boksclinic met ouderen, waarbij deelnemers vanuit Oppeppers Kennemerhart plus begeleiders konden sparren met Sportkundestudenten.

Lees ook: Let op signalen van ondervoeding bij ouderen