Verpleeghuis Sammersbrug in Den Haag staat al zo’n dertig jaar. Het heeft kamers met vier bedden. De gangen doen denken aan een ziekenhuis en in de huiskamers zitten de meeste bewoners, goed verzorgd maar weinig privacy. Verpleeghuis Polderburen in Almere staat bijna tien jaar; een- en tweepersoonskamers met een eigen voordeur. Voor pg-bewoners (psychiatrisch-geriatrische bewoners, red.) is de afdeling zo gebouwd dat de gangen rond lopen, de deuren niet op slot hoeven, zodat de demente bewoner zich niet opgesloten voelt. Hij kan gewoon de grote tuin in, die door het verpleeghuis wordt omsloten. Het ene verpleeghuis is traditioneel opgezet, het andere verpleeghuis volgens nieuwe ideeën over zorg gebouwd. Toch spreken de geïnterviewden uit beide huizen van goede zorg. Omdat de zorg gericht is op de wens van de bewoner en het werk in de instelling daaromheen wordt georganiseerd. Wat ligt ten grondslag aan goed zorg? De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft vorig jaar 230 verpleeg- en verzorgingshuizen geanalyseerd en concludeerde dat er in 89 procent van de verpleeghuizen en 99 procent van de verzorginghuizen geen duidelijke normen waren – vastgelegd in protocollen – voor goede zorg. Vanaf 2006 moeten alle instellingen dat geregeld hebben, vindt de inspectie. Maar zorg is meer dan protocollen. Volgens de directeur (John Naborn, verpleeghuis Smeetsland, Rotterdam), het personeel (Ron Kappen, teammanager verpleeghuis Polderburen, Almere) en de cliëntenraad (Jan Kalmijn, verpleeghuis Sammersbrug, Den Haag) kenmerkt een visie op zorg de kwaliteit.

Visie

‘Alles kan, tenzij….’ is het motto in verpleeghuis Polderburen in Almere. Belevingsgerichte zorg en een absoluut verbod op fixatiemiddelen kenmerken de werkwijze in Polderburen. Die werkwijze en de ‘open deuren’ maken de pg-bewoners veel rustiger. Niet dat het geen problemen geeft: ‘Wij hebben soms ook te maken met een extreem onrustige bewoner,’ zegt Ron Kappen. ‘De kans op een incident is dan natuurlijk groot. Dat betekent extra belasting door een- op een-begeleiding. En discussie over veiligheid versus kwaliteit van leven. Maar de conclusie is altijd dat géén machtsmiddelen gebruiken beter is.’ En creatieve oplossingen bedenken: ‘Van een man die steeds uit zijn bed viel, hebben we in overleg met de familie het matras op de grond gelegd.’

‘De leefwens staat centraal’ is de visie op zorg in verpleeghuis Sammersbrug. Het huisdier mag niet mee het verpleeghuis in. Maar als de bewoner iets wil, van uitslapen tot naar de bioscoop gaan, dan wordt daar iets aan gedaan, verzekert cliëntenraadvoorzitter Jan Kalmijn. Uit een recente enquête van Cliënt en Kwaliteit kwam naar voren dat de bejegening door het personeel, het eten en de verzorging goed scoorden. Overigens scoorden de georganiseerde activiteiten minder goed. Volgens Kalmijn worden die resultaten enigszins vertekend doordat veel respondenten – vertegenwoordigers van pg-bewoners – niet dagelijks in huis zijn en niet weten wat er allemaal aan activiteiten is.

“Regie over eigen leven” is het uitgangspunt in verpleeghuis Smeetsland. Ook dit verpleeghuis is ‘modern’ gebouwd: kleine units en een- en tweepersoons kamers met een eigen voordeur. Vraaggericht werken is van levensbelang voor het huis, verklaart directeur John Naborn. De verpleeghuissector in Rotterdam kent geen wachtlijsten. ‘Er is zelfs sprake van concurrentie. Als wij geen goede zorg verlenen, blijven onze bewoners weg. Dus ga je op zoek naar zaken die je in de zorg zelf kunt beïnvloeden. Wij hebben een paar jaar geleden tuintjes aangelegd bij de units. Dat geeft een huiselijke sfeer. Het kostte weinig geld, maar het is één van onze beste investeringen.’

Personeel

De kwaliteit van het personeel staat ter discussie. De kritiek is dat aan deskundigheid is ingeboet om meer – lager opgeleide en dus goedkopere – handen aan het bed te krijgen. Daardoor is het personeel niet in staat om psychische en somatische problemen bij bewoners tijdig te signaleren. Smeetsland heeft inderdaad meer geïnvesteerd in ‘anders opgeleid personeel’, zegt Naborn. ‘Verpleegkundige deskundigheid is planbare zorg, die kun je inhuren. Het nieuwe personeel is uitstekend in staat om veranderingen bij bewoners te herkennen, juist omdat ze die bewoners zo goed kennen. De mogelijkheid goed te observeren heeft eerder te maken met werkdruk dan met opleiding.’

‘Voldoende personeel is de belangrijkste voorwaarde voor goede zorg,’ vindt cliëntenraadvoorzitter Kalmijn. De zorgtaken in Sammersbrug zijn om die reden ook sterk gedifferentieerd, evenals overigens in de andere twee verpleeghuizen. De verzorgende maakt niet de bedden op of dekt de tafel. Cruciaal voor bewoners én personeel is volgens Kalmijn de sfeer op de afdeling. ‘Die wordt voor een groot deel bepaald door de afdelingscoördinator, die de werkzaamheden regelt en het personeel aanstuurt.’

Management

‘Slecht management’, riep staatssecretaris Ross vorig jaar aan het begin van de kruistocht tegen de slecht presenterende verpleeghuiszorg. Wat tekent goed management? Dat het verantwoordelijkheid en beslissingen bij de werkvloer en dus bij de bewoners legt. ‘De verzorgenden luisteren naar de bewoners en kunnen dus het beste bepalen welke middelen waar ingezet moeten worden,’ vindt Naborn. Teamleiders worden ook betrokken bij de te maken keuzes in het totale budget. ‘Het helpt als er een gezamenlijke visie is waarop men terug kan vallen’, zegt Naborn. ‘Als je insteek is dat goede zorg een zinvolle dagbesteding inhoudt, kun je kiezen voor iets minder dokter, meer praktijkverpleegkundige en het geld dat je daarmee bespaart verplaatsen naar de huiskamer.’

De eigen verantwoordelijkheid van de afdelingen – ‘huisjes’ in Polderburen – werkt bij het ene huisje beter dan bij het andere, zegt Kappen. Het is afhankelijk van de invulling die het personeel er zelf aan geeft. ‘Daarom kiezen we ervoor dat het personeel zelf sturing geeft aan het beleid van de afdeling. Je moet erg oppassen dat je ze niet overvraagt.’

Goed management betekent volgens Kalmijn dat de organisatie open en transparant is. ‘Goede communicatie is nodig. Wij worden overal bij betrokken en hebben met de directie een convenant opgesteld, waarin precies staat voor welke zaken wij adviesrecht en verzwaard adviesrecht hebben. Al die beleidsverantwoordelijkheid is wel heftig en kost veel inspanning van de leden.’

Budget

Gaat de verpleeghuissector gebukt onder gebrek aan geld? Waar kan er nog bezuinigd worden als er weer eens een ‘efficiencykorting’ langs komt? Het vergt een hoop creativiteit, maar het lukt alle drie de huizen om te bezuinigen zonder de directe zorg voor de bewoner ernstig aan te tasten. Naborn: ‘Wij hebben ervoor gekozen om te snijden in alles om het personeel heen en de mensen slimmer in te zetten. Zo wordt de centrale keuken opgeheven; er gaat gekookt worden op de afdeling. En is er meer in functies gedifferentieerd. Let wel, dit is het schaarstemodel, het gaat om minuten die je sprokkelt.’ Dat bevestigt ook Kappen van Polderburen: ‘Het personeel kwam zelf met het voorstel om de bezuiniging in te vullen door de avonddienst later te laten beginnen. Daarmee sprokkel je uurtjes bij elkaar om in te zetten als er bijvoorbeeld formatieproblemen zijn bij ziekte.’

Protocollen

Tot slot de regels en aanwijzingen op papier om goede zorg te garanderen. Het meer traditionele Sammersbrug heeft ze allemaal en kreeg een dikke voldoende van de Inspectie. De modernere verpleeghuizen letten iets minder goed op de regels en meer op hun uitgangspunten. ‘Als ik onder de kwaliteitsnorm zorg verleen, maar de klant is tevreden, dan voldoe ik aan een belangrijke norm’, stelt directeur Naborn van Smeetsland. ‘Je moet oppassen om niet meer met de inspectieregels bezig te zijn dan met de behoeften en wensen van de cliënt. ‘Wij voldeden niet aan de protocoleisen, bleek uit een inspectieonderzoek,’ erkent Kappen van voorbeeldhuis Polderburen. ‘Maar de inspecteur erkende dat we het in de praktijk prima doen. Niettemin blijkt dat het personeel meer behoefte heeft aan protocollen.’