‘Wij willen de jeugdige prostituees in een omgeving opvangen waar ze zich los kunnen maken van het netwerk dat hen dwingt in de prostitutie wil houden. Ze moeten uit de zuigkracht van die wereld komen,’ zegt projectleidster Grietje de Vries van opvanghuis Asja in Leeuwarden. De stap naar het opvanghuis – dat de meisjes bescherming en nieuwe perspectieven biedt – is voor hen vaak geen sinecure. Ooit zijn ze door loverboys en vrouwenhandelaren tot prostitutie gedwongen. En wanneer ze eruit dreigen te stappen, schuwen de souteneurs bedreiging en geweld niet. Politie en jongerenwerk, die regelmatig signalen opvingen dat minderjarige prostituees hulp wilden, namen het initiatief tot de oprichting van het opvanghuis Asja. Daar konden souteneurs de meisjes niet achterhalen zodat ze ook geen druk meer konden uitoefenen om in de prostitutie werkzaam te blijven.
Experiment opvanghuis Asja
In oktober 1999 ging Asja (dat ‘nieuw leven’ betekent) met subsidie van de provincie Friesland, de gemeente Leeuwarden en enkele fondsen als driejarig experiment van start. De meisjes van 16 tot 23 jaar worden vrijwillig opgevangen. ‘Toch is het vaak heel moeilijk voor hen om die draai te maken,’ stelt Grietje de Vries. ‘Ze hebben een ellendige periode achter de rug. Niet alleen zij zelf, maar ook vaak hun familieleden zijn met geweld bedreigd als ze uit de prostitutie zouden stappen. Ze moeten ook afstand kunnen nemen van hun oude leven, van het geld, de luxe. Sommige meisjes woonden altijd op hotelkamers, reden in Porsches. Ze moeten het nu met een uitkerinkje of wat zakgeld doen.’
In de twee jaar dat Asja bestaat, is de doelgroep enigszins veranderd. De Vries: ‘Bij de start stonden we open voor alle jonge meiden. We kregen aanmeldingen van meisjes van 11, 12 jaar. Daar schrokken we enorm van: is het zo erg? We wisten niet wat we daarmee aan moesten. Deze meisjes hadden andere hulp nodig. We hebben ze doorverwezen naar de jeugdhulpverlening en de minimumleeftijd gesteld op 16 jaar. Overigens blijkt achteraf dat die hele jonge meisjes incidenten waren. De afgelopen twee jaar hebben we vijftig meisjes opgevangen, 25 Nederlandse en 25 allochtone meisjes. De meeste Nederlandse meisjes zijn door loverboys de prostitutie ingelokt. Het gaat om Turkse, Marokkaanse of Antilliaanse/Arubaanse jongens die zo’n meisje eerst verliefd op zich laten worden. Vervolgens bewerkt hij haar zo dat ze voor geld met anderen naar bed gaat.’
Prosituees in opvanghuis
Of het verschijnsel van loverboys toeneemt en of de leeftijd van prostituees steeds lager wordt? Volgens De Vries speelt de problematiek zich in zo’n schemergebied af dat ze daar niet te snel uitspraken over wil doen. ‘Maar degenen die wij opvangen zijn meestal heel kwetsbare meisjes. Vaak komen ze uit instabiele gezinnen met emotionele en pedagogische verwaarlozing. Veel meisjes zijn in hun jeugd seksueel misbruikt, hebben afgebroken schoolopleidingen.
Met hun lage zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen zijn ze een gemakkelijke prooi voor loverboys. De meeste allochtone meisjes komen uit Oost-Europa en West-Afrika, die via vrouwenhandel in de Nederlandse prostitutie zijn beland. De Afrikaanse meisjes zijn zonder uitzondering minderjarig. Ze laten zich als alleenstaande minderjarige asielzoeker (ama’s) registreren. Eenmaal in een asielzoekerscentrum nemen ze contact op met een tussenpersoon en verdwijnen uit het centrum. Vrijwel alle meiden gebruiken verslavende middelen, die hebben ze nodig om dit werk te kunnen doen. Maar ernstig verslaafde prostituees nemen wij niet op. Die verwijzen wij door naar de verslavingszorg.’
Hoe komen de meisjes bij jullie? ‘Hoofdzakelijk via de politie. Die pakt hen op als ze achter de ramen zitten en verkeerde papieren hebben of als ze minderjarig blijken te zijn. Wij proberen de meisjes te motiveren aangifte te doen. De politie komt regelmatig in burger op bezoek en informeert ze over het doen van aangifte. Door de goede samenwerking met de politie is het aantal aangiften toegenomen. In 1997 en 1998 werd twee keer per jaar aangifte gedaan. Van de meiden die door Asja zijn opgenomen hebben er tien aangifte gedaan, waarvan vijf leidden tot tot een veroordeling. Natuurlijk lopen de meisjes daarmee gevaar. Daarom zou het zo goed zijn als er elders in het land nog een opvanghuis komt. Nu lopen meisjes uit Leeuwarden het gevaar mensen uit het circuit op straat tegen te komen.’
Hulp geboden voor Asja
Welke specifieke hulp biedt Asja? ‘We laten de meisjes eerst twee weken tot rust komen. Daarna krijgen ze een vaste mentor die samen met hen de problemen op een rijtje zet om die vervolgens aan te gaan pakken. Organisatorisch zijn wij ondergebracht bij Blijf van mijn Lijf Leeuwarden omdat zij veel ervaring heeft met – seksueel – geweld en veilige opvang. Onze methodiek komt ook veel overeen met die van Blijf van mijn Lijf. Gebruik maken van je sterke kanten, zelf keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen, met al die elementen uit de vrouwenhulpverlening proberen wij het zelfvertrouwen van de meiden te vergroten.
We hebben ruimte voor vier vrouwen, naast een crisisbed. De aanpak in de groep is van wezenlijk belang. Als dat goed gaat, kunnen ze elkaar veel steun bieden. De erkenning en herkenning is groot, hun isolement wordt opgeheven. Maar soms hebben alle vrouwen verschillende nationaliteiten. Ze kunnen elkaar niet verstaan. Dan werkt de groepsaanpak niet. Daarom willen we meer meiden kunnen opvangen. De kans is dan groter dat er vrouwen met dezelfde achtergrond verblijven. Nu we structurele subsidie hebben gekregen zoeken we een groter pand. Dat is ook nodig omdat we meer vraag dan aanbod hebben: negen meisjes hebben we uit ruimtegebrek elders moeten plaatsen. Met hetzelfde aantal van zeven hulpverleners kunnen we dan meer meisjes opvangen.’
Enige in Nederland
Asja is de enige voorziening in Nederland waar jonge prostituees dag en nacht terechtkunnen. Waarom kan dat niet bij Blijf van mijn Lijf? ‘Vaak hebben deze meisjes een omgekeerd dag- en nachtritme, het is moeilijk hen met het programma van Blijf van mijn Lijf mee te laten draaien. Vrouwen van die instelling hebben er ook moeite mee: zij worden liever niet geassocieerd met prostituees. Daarnaast biedt het ‘s nachts geen begeleiding. Toen deze jonge prostituees nog wel bij Blijf van mijn Lijf werden opgevangen, gingen ze ‘s nachts weleens weer de straat op. Bovendien wil de politie juist ‘s nachts de opgepakte meiden ergens kunnen plaatsen.’
Hoeveel meisjes blijven nu echt uit de prostitutie? ‘Om dat te achterhalen, zou je onderzoek moeten doen. Dat is duur. Bovendien bestaan we nog te kort om het effect te kunnen meten. We bieden opvang voor drie maanden met een mogelijke verlenging van drie maanden. In de praktijk varieert het verblijf van enkele dagen tot een half jaar. Driekwart van de meiden vertrekt bij ons met een duidelijk perspectief. Een deel gaat op zichzelf wonen, bij hun vriend of bij hun moeder. De helft gaat na Asja naar een andere vorm van opvang of hulpverlening. Daaruit blijkt wel hoe complex hun problematiek is. Zes meisjes zijn zonder overleg vertrokken, daarvan weten we niets. Eén zit weer bij haar loverboy. Sommigen die illegaal in Nederland verbleven, zijn teruggegaan naar hun land van herkomst.’
Waar ze misschien weer in hetzelfde circuit zijn beland? ‘Dat kan. We hebben wel eens geprobeerd om dat te achterhalen, maar alle contact bleek verbroken. De internationale vrouwenhandel aanpakken, is uiterst moeilijk. Maar ook bij loverboys is het juridisch vaak moeilijk aan te tonen dat het om gedwongen prostitutie gaat. Daarom is voorlichting op scholen zo belangrijk. Ook preventie is een van onze doelstellingen, maar daar zijn we nog te weinig aan toe gekomen.’
