Naar schatting één op de twintig 65-plussers wordt herhaaldelijk mishandeld. Elke casus is weer anders maar het gaat altijd wel over grensoverschrijdend gedrag naar een ouder toe, door een persoon van wie hij of zij afhankelijk is’, zegt Maaike Brunekreef. Zij is van huis uit maatschappelijk werker en expert op het gebied van geweld in afhankelijkheidsrelaties. Ook is ze aandachtsfunctionaris huiselijk geweld en kindermishandeling.

Ze vertelt over ouders die lichamelijk of emotioneel worden verwaarloosd door zoon of dochter. Over ouders wiens rekeningen worden leeggeplunderd door een ‘zorgzame buurvrouw’. Of die regelmatig een tik krijgen van de overbelaste partner. Veel leed blijft achter de voordeur, weet de aandachtsfunctionaris huiselijk geweld, juist door die afhankelijkheid. ‘Soms weten ouderen zelf ook wel dat er iets klopt, maar ze willen diegene niet kwijt of niet kwetsen. Die loyaliteit maakt het ook zo complex. Ouderenmishandeling is een veelkoppig monster met heel veel kleuren.’

Groeiend aantal

Met het groeiend aantal thuiswonende ouderen neemt ook het aantal overbelaste mantelbezorgers toe. Brunekreef: ‘Ga er maar aan staan. Het is echt niet makkelijk om voor iemand die cognitief achteruit gaat te zorgen. Het geduld raakt op en dan kan een snauw of duw snel gegeven zijn’ En daar blijkt het vaak niet bij.

Sprake van angst?

Daarom is het zo belangrijk dat professionals signalen herkennen, weten waar ze op moeten letten. ‘Een blauwe plek kun je zien en opvallend lage nagels en doorligplekken ook, maar bij andere vormen van ouderenmishandeling moet je vooral letten op het gedrag. Hoe gaan mensen met elkaar om? Is er sprake van angst?’

Handelingsverlegenheid

Brunekreef weet hoe groot de handelingsverlegenheid onder professionals is. Niet gek, zegt ze. ‘We willen er eigenlijk niet aan, het zal wel meevallen, denken we dan. Ik merk die reflex iedere keer ook bij mijzelf. Maar nee, het valt niet mee. Luister naar dat onderbuikgevoel, bespreek het met collega’s. Maak het bespreekbaar. Breng objectief onder woorden wat je ziet en oordeel niet.’

Virtual Reality

Om professionals meer inzicht te bieden, ontwikkelde Brunekreef – ook werkzaam als zelfstandig creatief initiatiefnemer – de VR-training Achter de V(oo)Rdeur. ‘Virtual reality biedt professionals de kans om situaties echt te ervaren. Dat is toch weer dan een rollenspel met een trainingsacteur. In de training zijn de professionals – met de VR-bril op het hoofd – zelf getuige van een casus. Hun keuzes bepalen het verloop van het verhaal. Dat maakt impact.’

Vermoedens

Het is volgens Brunekreef belangrijk dat de professionals die om een oudere staan, elkaar weten te vinden en vermoedens met elkaar delen. ‘Het zijn toch vaak puzzelstukjes dan elkaar vallen. Als een thuiszorgmedewerker een situatie niet vertrouwt, kan hij of zij dat gevoel bespreken met een collega, leidinggevende maar ook met de huisarts.’

Professionals hebben bij ernstige vermoedens de plicht om de meldcode te gebruiken en Veilig Thuis in te schakelen. ‘Door de samenwerking te zoeken, kunnen we echt levens redden’, weet ze.

Casus: zoon mishandelt moeder

Brunekreef vertelt over een casus van een paar jaar terug in het ziekenhuis, die grote indruk maakte. ‘Het begon met een telefoontje van een verpleegkundige. Er lag een oudere mevrouw op de afdeling die een zware operatie zou krijgen. De zorgen van de verpleegkundige betroffen de zoon van deze mevrouw. Hij gedroeg zich zeer dwingend, ging tekeer tegen zijn moeder maar ook tegen de collega. Het viel de verpleegkundige op dat deze mevrouw veel minder klachten had wanneer haar zoon weg was.’

Samen met de verpleegkundige, arts en leidinggevende zette Brunekreef signalen op een rijtje. ‘De situatie bleek nog ernstiger dan we dachten. Ze werd door hem mishandeld en kreeg zelfs medicijnen toegediend die ze niet nodig had. De operatie bleek niet nodig te zijn. Mevrouw was erg opgelucht. We hebben alle stappen van de meldcode gezet en Veilig Thuis betrokken. Ik heb ook contact gezocht met haar andere kinderen, ook zij maakten zich zorgen over de situatie. We hebben uiteindelijk met een heel team met de zoon gesproken en hem verteld dat we een melding bij Veilig Thuis gingen doen en dat zijn moeder niet met hem mee naar huis zou gaan. Zelf weigerde hij alle hulp. Zijn moeder is naar een veilige plek gebracht, met de afspraak dat ze nooit meer met deze zoon alleen kon zijn.’

‘Bedankt dat je onze moeder hebt gered’

Later kreeg Brunekreef een kaart van de andere kinderen: ‘Bedankt voor het redden van het leven onze moeder.’ Dat deed me heel veel, ik heb het kaartje gegeven aan de verpleegkundige die de eerste melding heeft gedaan. Deze zaak heeft veel indruk op het hele team gemaakt, het is juist in dit soort complexe zaken belangrijk om samen op te trekken.

‘Veel meer omkijken naar elkaar’

Brunekreef hoopt met haar werk – ze geeft ook regelmatig trainingen en lezingen – de bewustwording in de samenleving over ouderenmishandeling te vergroten. ‘Ik heb het niet alleen over de thuiszorgmedewerker, maar ook over de huisarts, de pedicure, de wijkverpleegkundige maar zeker ook over de buren. We moeten in onze samenleving veel meer omkijken naar elkaar. Daar kom ik uiteindelijk altijd weer op uit.’