Iliass El Hadioui, socioloog aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, wil geen moraalridder zijn. Maar in zijn onderzoeken naar school- en straatcultuur komt hij steeds vaker het gebrek aan zogenaamde interne sturing tegen bij jongeren die overlast veroorzaken. ‘Criminele jongeren zijn vaker gericht op externe controle. Dat betekent dat ze zo ver mogelijk proberen te gaan totdat ze worden teruggefloten. Ze hebben nauwelijks interne sturing: het morele besef om bijvoorbeeld anderen geen schade te berokkenen.’
Diefstal
De socioloog maakt zich zorgen om die jongeren, die de schuld van bepaalde situaties telkens buiten zichzelf leggen. ‘Als er in de klas de diefstal van een portemonnee wordt besproken, zegt vaak de helft van de jongens en meisjes in grootstedelijke klassen: “Jij hebt je portemonnee op tafel laten liggen, dus het is je eigen fout dat deze gestolen is.” Ze vinden het logisch iets van iemand af te nemen als diegene het niet goed bewaart. Ze bedenken niet om het gewoon terug te geven.’
Publiek debat
Het gaat om de denkpatronen die aan dit voorbeeld ten grondslag liggen, niet zozeer de casus zelf, stelt de socioloog. ‘Iedereen vindt dat je niet zomaar je portemonnee ergens moet laten liggen. Maar het besef dat je iemand met de diefstal in principe geen schade toebrengt op een veel dieper moreel niveau, is wat bij sommige jongeren in de grootstedelijke context soms mist. En daar besteden we in de publieke debatten over jongeren en jeugdstrafrecht nauwelijks aandacht aan.’
Aanvallen
Het ontwikkelen van de pedagogische morele dimensie bij jongeren is belangrijk, vindt El Hadioui. ‘Ik denk namelijk dat er echt wat aan de hand is. Ik wil jongeren niet al te veel aanvallen, want het is niet alleen hun schuld. Zij groeien op in een individualistische wereld, waarin ‘pakken wat je pakken kunt’ het credo lijkt te zijn. Toch moeten zij leren wat “goed gedrag” is.’
Verantwoordelijk
In de eerste plaats moeten de ouders hen dat natuurlijk leren, vindt de socioloog. De basis van de opvoeding ligt thuis, maar er ligt ook een morele verantwoordelijkheid bij jongerenwerkers, welzijnswerkers en docenten, stelt El Hadioui. ‘Ik ben teleurgesteld in wat ik om mij heen zie gebeuren in sommige buurthuizen. Ik vind dat de activiteiten daar te veel gericht zijn op amusement en te weinig op de ontwikkeling van de pedagogisch-morele dimensie.’
Liefde
‘Er moeten meer activiteiten in buurthuizen georganiseerd worden waarbij jongeren geprikkeld worden om zelf na te denken over handelingen waarmee ze schade berokkenen aan henzelf en hun omgeving. En dit kan wat mij betreft gaan over een breed scala aan onderwerpen: van het gebruik van genotsmiddelen, de perceptie op liefde, relaties en seksualiteit tot en met overlastgevend of crimineel gedrag. Jongerenwerkers hebben mede de verantwoordelijkheid om een dergelijke pedagogische omgeving te creëren.’
Gebruiken
Een lastige taak, realiseert de socioloog zich. ‘Er gebeuren natuurlijk veel goede dingen in buurthuizen, maar de focus op die morele ontwikkeling is erg belangrijk. Dat kan door bijvoorbeeld focusgesprekken te houden met jongeren. Dat willen ze best.’ El Hadioui geeft het voorbeeld van een gesprek met een jongen die het normaal vindt om een meisje te gebruiken voor de seks. ‘Dat zo’n jongen seksualiteit ontkoppelt van liefde of een relatie, komt op hetzelfde neer als het portemonneeverhaal. “Ze wilde het zelf en ze heeft het zelf niet voorkomen”, zegt hij dan. Ergens zou je dan toch een discussie moeten voeren over de betekenis van persoonlijke waardigheid en lichamelijke integriteit.’
Pleiten
In de discussie over het pedagogische aspect in het jeugdstrafrecht wil de socioloog zich niet al te veel mengen. ‘Als het kamp voor strenger straffen met het kamp voor de pedagogische aanpak met elkaar in de clinch gaan, wil ik toch pleiten voor de ontwikkeling van die morele interne
sturing bij jongeren wat nu nog teveel een witte vlek is in dat debat.’
Meer nieuws in uw inbox? Klik hier voor de gratis Zorg + Welzijn Nieuwsbrief. Voor meer achtergronden en opinies, neem hier een abonnement op Zorg + Welzijn Magazine.
Bron: Foto: ANP/Koen Suyk
De heer Hadioui legt de vinger op de zere plek. Het ontwikkelen van moreel bewustzijn bij kinderen is een heel belangrijke verantwoordelijkheid van de ouders.
Als dat niet of in mindere mate is lukt, zullen hulpverleners geconfronteerd worden met de kwestie (en de maatschappij met de onacceptabele gevolgen).
Zicht op aanpak onstaat pas na erkenning van het probleem.
Mentoring – waarbij vrijwilligers jongeren in een achterstandspositie begeleiden – is een beloftevolle manier om bij deze jongeren ‘morele interne sturing’ te ontwikkelen. Onderzoek heeft aangetoond dat mentoren een positieve bijdrage kunnen leveren aan het sociaal, cultureel en emotioneel kapitaal van risicojongeren. zie voor publicaties: http://www.socialeargumentatie.nl
Mijn opvatting is dat we teveel specialisten hebben in het domein opgroeien en te weinig opvoeders en rolmodellen. Het rolmodel leerkracht – een vak met status – is bijvoorbeeld de afgelopen veertig jaar volkomen uitgehold. Jongerenwerkers zijn verworden tot bestrijders van jongerenoverlast en zo kan ik nog wel even doorgaan. Normen en waarden discussies zoals bijvoorbeeld met de morele dilemma discussiemethode worden als luxe gezien in plaats van basisvaardigheid in het begeleiden van jonge mensen. Teveel professionals pleasen jongeren vanuit een overlevingsstrategie in plaat van de confrontatie aan te gaan. Beleidsmakers hebben de mond vol over bijvoorbeeld het nieuwe jongerenwerk, maar zijn de waarden van het oude jongerenwerk en vormingswerk helemaal vergeten. Dit verhaal gaat natuurlijk niet alleen over professionals. Ouders een belangrijke doelgroep in dit kader zien we altijd over het hoofd. We moeten af van weer nieuwe menu’s maar smakelijke maaltijden bereiden die jonge mensen richting aan hun leven geven en ze confronteert met morele grenzen en normen.
Beste Gio,
Wil je mij er buiten houden met je ons. Het verschil tussen ons en de samenleving zie je wel als een hele kleine stap. Het stuk gaat over de kleine crimineeltjes, ik denk maar een klein percentage in verhouding tot alle jongeren. Waarom zou een kleine groep jongeren het verschil tussen goed en slecht niet kunnen onderscheiden en de meerderheid wel.
Laten we voor die kleine groep die “mijn en dein” niet kennen de JJI plekken maar gebruiken in plaats van weg te bezuinigen. Maar dan wel in combinatie met behandeling. Anders kan je de voordeur van de JJI wel vervangen door een draaideur.
Ik begrijp niet dat wij het zo vreemd vinden, dat jongeren zich vaak zo “negatief” gedragen. “Pak wat je pakken kan”, zien ze elke dag als de normaalste zaak in onze “volwassen” wereld gebeuren. Voor het ge- of misbruiken van anderen geldt exact hetzelfde. Jongeren spiegelen ons gewoon terug, hoe onze samenleving in elkaar zit!
Misschien moeten we ons eigen gedrag eens gaan bekijken voor we het vingertje heffen naar de jongeren?