‘De Bennekel was aangewezen als herstructureringsgebied. Er zouden woningen worden gesloopt. In oktober lazen we ineens in de krant dat de woningcorporatie zegt dat ze tot 2008 niet gaan slopen. Dan sta je even te kijken. Een paar weken daarvoor hadden ze nog een brief aan de bewoners gestuurd dat ze zouden slopen. We waren al met een startnotitie bezig en dan zeggen ze: we slopen niet, we verkopen. Elders in de wijk waren al een aantal flats gesloopt, zonder dat dat in het masterplan voor de herstructurering paste. Toen zeiden we: de derde keer gebeurt dit ons niet. En nu zitten we precies met dezelfde situatie.’

Marion van Beurden, voorzitter van Buurtplatform Bennekel Belang (Eindhoven), bedoelt maar: het is niet vanzelfsprekend dat de inspraak binnen het grotestedenbeleid goed is geregeld. In 2005 gaat het grotestedenbeleid (gsb) zijn derde periode in. In de nieuwe gsb-nota ‘Samenwerken aan de krachtige stad’ (gsb III, 2005-2009) heeft minister Thom de Graaf tientallen geldstromen van acht verschillende ministeries samengevoegd tot drie brede doeluitkeringen rond drie domeinen: fysiek, economisch en sociaal. De bureaucratische rompslomp moet afnemen en de beleidsvrijheid van de dertig grote steden wordt vergroot. Een belangrijke verandering is ook dat het sociaal domein aanzienlijk wordt verruimd. Terreinen als integratie, veiligheid, inburgering, maatschappelijke opvang en jeugd vallen straks ook onder het gsb.

Bewonersorganisaties die samenwerken in het Landelijk Samenwerkingsverband Aandachtsgebieden (LSA) zijn kritisch over deze veranderingen. Volgens het LSA bezuinigt het kabinet. Ook zou de sociale pijler nog nauwelijks uitgewerkt zijn en is de informatievoorziening voor bewoners minder goed geregeld dan voor professionals. Grootste kritiekpunt is dat rond bewonersparticipatie niets is geregeld: het kabinet geeft geen kader aan voor de inspraak, en laat dat helemaal over aan de gemeenten. Het LSA pleit juist voor een zogeheten ‘participatie charter’, waarbij gemeente en bewonersorganisaties bij de inspraak kunnen kiezen uit drie modellen. Ook de Kamerleden Depla, Van Gent en Van Velzen vroegen onlangs in een motie over het stedelijke vernieuwingsbeleid (van VROM) aan het kabinet de waarborgen voor bewonersparticipatie beter te regelen.

Probleemeigenaren

Het Expertteam Uitvoering Grotestedenbeleid helpt sinds 2003 vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken de steden bij knelpunten in de uitvoering van het gsb. Het team bestaat nu uit achttien experts, een gezelschap van doorgewinterde oud-bestuurders, voormalig wethouders, oud-staatssecretarissen en -hoofdcommissarissen. De steden kunnen de experts, die rond de duizend euro per dag per dag kosten, inhuren en betalen daarvan slechts 25 procent. Het resterende bedrag betaalt het Expertteam. Voorzitter van het Expertteam is Wolter Lemstra, CDA-senator en oud-burgemeester van Hengelo. Hij ziet in de ontbrekende richtlijnen voor participatie geen enkel probleem. ‘Gemeentebeleid maak je niet meer achter het bureau in Den Haag. Het gaat om proces- en regievoering op lokaal niveau. Dat doe je samen met de probleemeigenaren en dus bewoners. Participatief bestuur moet je niet via een landelijke richtlijn regelen, we barsten al van de regels. Beleid bedenken is voor ambtenaren veel makkelijker dan uitvoeren, want dan sta je met beide benen in de modder, word je geconfronteerd met de afnemers van het beleid. Alles heeft te maken met netwerkbesturen, niet meer topdown, maar met de burgers erbij.’

Het Expertteam krijgt te maken met de meest uiteenlopende uitvoeringsproblemen op alle onderdelen van het gsb-beleid, vertelt Lemstra. In het sociale domein hielp het onder meer bij de overlastproblematiek in de binnenstad van Den Bosch, het extreem hoog schoolverzuim in Deventer, preventieprojecten in Woensel-West (Eindhoven) en plannen voor de sociale infrastructuur in Arnhem.

Opmerkelijk is het pilotproject ter voorbereiding op de Wet Maatschappelijke Ondersteuning in Leiden. Het Expertteam begeeft zich hier in feite op het terrein van VWS. Wethouder Hans Buijing (PvdA) stelde de nota ‘Wonen welzijn zorg’ op, maar had een probleem bij het betrekken van instellingen, vertelt Gerard Houterman, algemeen manager van het Expertteam. ‘Buijing dacht: nu kunnen we een mooie nota maken, maar als de WMO er straks komt, doen we misschien alles voor niets. Zowel voor de uitvoering van die nota als de WMO heb je externe partijen nodig. Zo’n wethouder onderhoudt niet altijd zodanig externe relaties, dat hij weet wat er allemaal gaande is. Expert Roel van Gurp heeft met alle organisaties gesprekken gevoerd en een conclusie was: Buijing je moet aan de bak, contacten leggen met die instellingen.’

Gemeentelijke interventies

In de Zwolse wijk Kamperpoort was bemiddeling van het Expertteam nodig om het vastgelopen samenwerkingsproces tussen bewoners en gemeente weer vlot te trekken. Dick Buursink (oud-wethouder van Enschede) hield alle partijen een spiegel voor en kreeg de betrokkenen weer rond de tafel. Marten Ekkel en Mien Theizhen, actieve bewoners van de stichting Kamperpoorters, werkten nauw samen met de gemeente aan de herstructurering van de wijk. De Vogeltjeswijk, een oude volksbuurt in de Kamperpoort, zou moeten wijken voor uitbreiding van het centrum, met winkels, kantoorpanden, koopwoningen en parkeerplaatsen. Op het terrein van de IJsselhallen zou vervolgens een nieuwe wijk worden gebouwd. ‘Alles kon in de planvoorbereiding, we hebben er keihard aan gewerkt en we konden overal over meepraten. Er kwam een mooi stedenbouwkundig plan van het bureau Krier & Kohl. Ze gingen er vanuit dat er niets was en tekenden over alles heen. Niks was te gek, het was achteraf gezien luchtfietserij. Als er zo’n mooi plan wordt opgesteld, dan ga je er sowieso van uit dat er geld voor is.’ Toch werd het prachtige plan uiteindelijk afgeblazen, omdat het te duur bleek. ‘De gemeente had veel te laat alles doorgerekend. Men veronderstelde dat verplaatsing van de IJsselhallen geld zou opleveren. Te laat is met die mensen gesproken. Die dachten ook: als wij moeten verhuizen dan moet de gemeente met een flink bedrag over de brug komen.’

Het plan werd afgeblazen, verantwoordelijk wethouder Baarsma ruimde mede dankzij het debacle het veld en bewoners die zich zes jaar lang hadden ingezet, bleven met woede en frustratie achter. Begin juli presenteerde de nieuwe wethouder Martin Knol een nieuwe versie van het wijkvernieuwingsplan. ‘Behoorlijk positief’ vonden de Kamperpoorters. Marten Ekkel: ‘We hadden verwacht dat het rijk wel om uitleg zou vragen na de mislukking van het plan Krier & Kohl. Nooit is bij bewoners aangeklopt om te vragen wat er allemaal gebeurd is in die zes jaar. Veel bewoners hebben er enthousiast erg veel tijd in gestopt. Als je dan een stap terug moet doen, omdat de gemeente het plan laat floppen, is dat zuur. Stel dan vooraf kaders op voor de inbreng van zowel bewoners als gemeente.’

Hoe moet het nu verder met de bewonersparticipatie? Moet minister De Graaf de gemeenten voorschrijven hoe ze bewoners binnen het gsb willen laten participeren? Gerard Houterman vindt van niet. ‘Neem het Utrecht City-project, de herstructurering van Hoog Catharijne en omgeving. Had het geholpen als de regering kaders voor bewonersparticipatie zou voorschrijven? Ik geloof dat niet. Bewoners, ambtenaren en bestuurders grijpen naar procedures als ze ergens niet mee eens zijn. De regels van het rijk worden dan toch weer verschillend geïnterpreteerd door bewoners en gemeenten. Ik vraag me af of de diversiteit van de participatie te vangen is in regelgeving.’

Marion van Beurden, van Buurtplatform Bennekel Belang en actief in het LSA, vindt dat het kabinet juist wel participatieregels moet aangeven of de bewonersorganisaties moet versterken. ‘Waar kun je je beklag doen als de gemeente niet meewerkt? Alles wordt tegenwoordig afgeschoven naar gemeentes. Als ze dat echt doen, dan moet je de bewonersorganisaties en hun landelijke ondersteuning, het LSA, ook zo sterk maken dat we ook door de gemeenten en instellingen worden erkend. Dan moet je de bewoners uit de dertig gsb-steden ook de power geven.’