De participatiesamenleving is eigenlijk nooit concreet geworden, concludeert Wil Verschoor, binnen Movisie werkzaam op het thema Inclusie. In de vier jaar dat de samenleving ermee bezig is, zijn er zeker stappen gezet, maar een einddoel is nooit geformuleerd. Wat heeft de participatiesamenleving dan opgeleverd? Verschoor: ‘In ieder geval meer burgerinitiatieven, meer mantelzorgers en meer gemeenten die met burgers overleggen en hen faciliteren.’

Dilemma

‘Het ideaalbeeld van de participatiesamenleving zou zijn’, zegt Wil Verschoor, ‘dat iedereen voor iedereen zorgt. Maar overbelasting ligt op de loer. Je kunt niet alles: betaalde arbeid, voor je kinderen en je ouders zorgen, meedoen in het dorpshuis en ook nog vrijwillig de bibliotheek runnen. Dat stelt de samenleving voor een dilemma: wat leg je bij burgers neer, wat kunnen en willen ze bijdragen aan de samenleving. En voor welke zaken heb je de overheid nodig?’

Rol professional

Als je dat dilemma doortrekt, kun je je afvragen wat we van de overheid kunnen verwachten en welke rol professionals spelen in de participatiesamenleving. Sociaal werkers moeten burgers faciliteren en ondersteunen die bezig zijn met eigen initiatieven, met mantelzorg en met vrijwilligerswerk. En ze moeten zorgen voor de mensen die de zorg écht nodig hebben, omdat ze niet zelfstandig kunnen functioneren in de samenleving. Dus de oudere die over straat zwerft en niemand heeft, die heeft een professional nodig die zegt: “Wij halen u van de straat en geven u een plaats in het verpleeghuis”.’

Kwetsbare burger

Concreet betekent het dat de overheden – kabinet en gemeenten – moeten bepalen wie de kwetsbare burgers zijn en wat zij nodig hebben. ‘Wat maakt iemand kwetsbaar? Dat is altijd een combinatie van factoren, zoals leeftijd, geen sociaal netwerk, een beperking, laaggeletterdheid, armoede of migratie. Om kwetsbare mensen te ondersteunen is het belangrijk om ze heel specifiek te benaderen en te ondersteunen. Wat zijn hun kwetsbaarheden? Hoe specifieker, hoe meer kans op resultaat met de hulp die je biedt.’

Sociaal werker

De professional heeft een tweeledige rol, volgens Verschoor: begeleiden met de handen op de rug, of helpen. ‘De sociaal werker kijkt eerst wat de burger zelf kan, en wat zijn f haar netwerk kan doen om te helpen. Als dat niet lukt, moet de professional voldoende hulp kunnen bieden. Dit  vergt een omslag voor professionals in denken en werken. Die omslag wordt in de opleiding gemaakt, in coaching van professionals, maar ook door die manier van werken gewoon toe te passen.

Burgers participeren

Er zit ook een minder optimistische kant aan de uitwerking van de participatiesamenleving, zegt Verschoor. ‘Als burgers en vrijwilligers taken overnemen, zijn er minder professionals nodig. Veel banen zijn al wegbezuinigd en sociaal werkers maken zorgen over hun toekomst, begrijpelijk. Maar lijkt onvermijdelijk als we willen dat burgers participeren. Het werk van de sociaal professional verandert en de inzet van meer burgers betekent uiteindelijk minder professionals.’