Door Wilma Vorselman – ‘Door het blowen heb ik gekke dingen gedaan,’ vertelt Jeffrey (17). ‘Ik ging stelen, bedroog mijn familie, was onhandelbaar. Drie jaar geleden kwam ik in Rentray terecht. Eerst op de gesloten afdeling, waar je niet naar buiten mag. Ik blowde gewoon door. Als je voor straf op je piepkleine kamertje moest zitten, kwamen de muren op je af.’

‘Ik ben met blowen gestopt, toen ik niet meer op weekendverlof mocht. Dat deed me toch wel wat. Je begint langzaamaan te beseffen dat ze je hier echt willen helpen. Daarna mocht ik naar een andere afdeling waar je meer vrijheden kreeg. Ik voel me nu een stuk beter, kan me beter concentreren, presteer beter.’

Jongeren in instellingen voor jeugdhulpverlening gebruiken vaak drugs en alcohol binnen de muren van de inrichting, ook al is dit streng verboden. Op de een of andere manier lukt het ze om de verdovende middelen naar binnen te smokkelen en stiekem te gebruiken. Volgens onderzoek van het Trimbos-instituut zijn instellingen voor jeugdhulpverlening nog altijd op zoek naar een goed werkend drugsbeleid.

De instellingen verschillen onderling sterk in hun aanpak om drugsgebruik binnen de instelling aan banden te leggen. Rentray, een justitiële inrichting voor jongens en meisjes van 12 tot 23 jaar met locaties in Eefde, Rekken en Lelystad, maakt sinds 2001 gebruik van het project Brains4Use.

Dat deze succesvol werkt, durft Henny Lodewijks, directeur behandeling, na vier jaar ‘proefdraaien’ wel te zeggen. ‘Binnen een justitiële jeugdinstelling varieert het drugsgebruik tussen de 25 tot 40 procent. Sinds de invoering van Brains4Use daalde het aantal gebruikers binnen Rentray naar zeven procent. De kinderziektes zijn eruit en we hebben bewezen dat de methode uitvoerbaar is.’

Rentray voerde reeds vóór de invoering van Brains4Use een strikt beleid ten aanzien van drugsgebruik. Geen drank, geen wiet; een zero tolerance-aanpak met behulp van het willekeurig uitvoeren van urinecontroles. Dat wierp al zijn vruchten af, aldus Lodewijks.

‘Door ons strikte beleid lag het gemiddelde binnen Rentray vergeleken met andere instellingen al een stuk lager: veertien procent. Dat lijkt mooi, maar ook die relatief kleine groep gebruikers geeft problemen. De jongeren weten onderling precies van elkaar wie wel en niet gebruikt. Je krijgt een wij/zij-cultuur, waarbij de onderlinge spanningen hoog kunnen oplopen. Het drugsgebruik wilden we dan ook verder uitbannen. In samenwerking met CAD Drenthe hebben wij de werkmethode Brains4Use ontwikkeld en structureel ingevoerd op al onze locaties.’

De urinecontroles werden uitgebreid met het belonen van de niet-gebruikers. Zij kunnen stempels sparen tot een bepaald geldbedrag waar ze dan iets leuks voor kunnen kopen. Wordt een jongere positief bevonden, dan volgt een sanctie, zoals het intrekken van een weekendverlof.

Het volledig uitbannen van drugsgebruik is volgens Lodewijks een utopie, omdat er altijd hardnekkige gevallen tussen zitten. ’Voor deze groep, zo’n tien tot twintig jongeren per jaar, biedt Rentray individuele begeleiding in de vorm van een aantal sessies met een verslavingsconsulent. Vaak zijn deze jongeren getraumatiseerd, waardoor ze drugs zijn gaan gebruiken. Hebben de sessies geen effect, dan kan de jongere doorverwezen worden naar een externe verslavingszorginstelling voor een intensievere begeleiding.’

Hoewel de methode duidelijk positief uitpakt, staan andere justitiële inrichtingen nog niet in de rij om Brains4Use over te nemen. Lodewijks denkt dat dit te maken heeft met de omvang van het programma: ‘Een lopend project heeft onderhoud nodig. Door mutaties in functies moeten voortdurend nieuwe mensen opgeleid worden. Ook de jongeren die de voorlichting voor de leeftijdsgenoten verzorgen, moeten jaarlijks ‘ververst’ worden. Daarnaast dient gecontroleerd te worden of het personeel op één lijn zit en dezelfde werkwijze hanteert.’

‘Ongemerkt ontstaan er in de loop der tijd varianten op varianten. Jaarlijks organiseren we een intervisiebijeenkomst, zodat betrokkenen onderling ervaringen kunnen uitwisselen. Het vergt gewoonweg veel inspanning binnen een organisatie om een dergelijk project op de rails te zetten en te houden. Als de steun van het personeel wegvalt, bevind je je in een mum van tijd weer in de oude situatie. Brains4Use houdt onze organisatie scherp.’

Kader: Na een jaar voorbereiding trad in 2001 het Brains4Use programma binnen Rentray in werking. Het kenmerk van deze werkmethode is de integrale aanpak. Het richt zich niet alleen op preventie en het stoppen met drugsgebruik, maar ook op het voorkomen van een terugval daarna. Een helder beleid gericht op voorlichting, preventie, controle, sanctionering en behandeling. Een aantal groepsleiders binnen de instelling werd opgeleid tot verslavingszorgconsulent om voorlichting aan de jongeren te geven en om hardnekkige gebruikers individueel te kunnen behandelen.

Door regelmatige controle, duidelijke sancties en beloningen weten de jongeren precies waar ze aan toe zijn. Bij binnenkomst en een keer per veertien dagen wordt de urine gecontroleerd. Als blijkt dat de jongere drugs gebruikt heeft, krijgt hij een extra taak opgelegd of wordt een weekendverlof ingetrokken. Het gebruik van harddrugs wordt harder aangepakt: weekendverlof wordt ingetrokken en de jongere dient deel te nemen aan een individueel behandeltraject. Hardnekkige gebruikers krijgen individuele begeleiding gericht op de achtergronden en het afleren van gewoontes.

Daarnaast maakt Rentray gebruik van het reeds bekende ‘peer education’; voorlichting voor jongeren door jongeren. Dit onderdeel is later aan het programma toegevoegd. Elk jaar worden binnen de instelling tien jongeren opgeleid om als ervaringsdeskundige leeftijdsgenoten te informeren over drugsgebruik.

Deze zogeheten ‘peers’ maken zelf het voorlichtingsmateriaal. De directe taal en het persoonlijk overbrengen van de boodschap vanuit een herkenbare achtergrond blijkt aan te slaan. De peers zelf hebben ook baat bij hun deelname. Hun zelfvertrouwen groeit, ze leren sociale vaardigheden en blijken minder vaak terug te vallen in de criminaliteit.

In het kader van het project Health in Prisons van de World Health Organisation (WHO), ontving Rentray in 2005 een ‘best practice award’ voor Brains4Use. Het WHO-project richt zich op het verbeteren van de gezondheidszorg in justitiële inrichtingen door wederzijdse ondersteuning en het uitwisselen van deskundigheid.