Luisteren naar Piet Willems (74) is fascinerend. In de jaren zeventig en tachtig maakte hij naam met zijn radicale opbouwwerkaanpak van onderop in Den Bosch- Oost. Toen hij in 1991 met de VUT ging, bleef hij zich als vrijwilliger inzetten voor de positieverbetering van dak- en thuislozen. Met de stichting Begeleid Wonen kocht hij panden op en die werden mede door daklozen opgeknapt. Zij deden zo werkervaring op en verschaften zichzelf weer een dak boven hun hoofd. Willems vindt het logisch. ‘Wat is er nou simpeler om met die mensen rond de tafel te gaan zitten en te zeggen: we gaan aan de slag, kopen een oud pand en bouwen een dak boven jullie hoofd. Dan zijn ze allemaal gemotiveerd en doen ze mee. Dit project heeft landelijk erkenning gevonden, maar aanvankelijk niet in Den Bosch. Dat is te gevaarlijk, hier stopt men liever ettelijke tonnen in bemoeizorg. Men denkt vanuit de bestaande systemen. ‘

Geleidelijk ontwikkelde zich het concept van de Aanzet, de organisatie die voor baanlozen met allerlei achtergronden, bouw- en werkervaringsprojecten ontwikkelde. Tegelijk werd het een verzamelplaats voor zelfhulpgroepen en sociale activeringstrajecten. ‘Het is actie, reflectie, verbreden. Het groeide steeds verder. We maakten woningen leeg en knapten ze op. Zo ontstond een klussendienst, een kringloopbedrijf en een werkplaats waar tweedehands materiaal wordt hersteld en hergebruikt.’ Piet Willems verzamelde een team van oud‑bouwvakkers en een oud-bedrijfsleider om zich heen voor de begeleiding. Op een zeker moment draaide de Aanzet een miljoen omzet en werkten er 45 mensen. De organisatie sloot jaarlijks contracten voor twintig mensen vanuit de sociale dienst, categorie vier. Vijftien mensen werden vanuit de psychiatrie ingeschakeld bij het administratieproject en vijftien daklozen gingen aan de slag met de verbouwing van panden. Zestig en later dertig procent van hen stroomde door naar banen en verdere opleiding. Tot 2000 was Willems voor al deze projecten de onbezoldigde coördinator. ‘We wilden professionaliseren en we kregen subsidie voor een betaalde coördinator. Toen heb ik mij teruggetrokken.’ Hij ging vervolgens aan de slag om een lokale infrastructuur sociale activering (Lisa) op te zetten. ‘Ik heb toen Ruggesteun opgericht om het souterrain van de samenleving in de steigers te zetten, om de groepen aan de onderkant erbij te betrekken, netwerken te maken, projecten met elkaar te verbinden. Al die organisaties gingen eigen projecten opzetten: de maatschappelijke opvang, de psychiatrie, welzijnswerk, jeugdzorg. Wij zeiden: kun je niet veel beter van onderop beginnen, bij de mensen zelf.’

Als een spin in het web probeerde Willems samen met de directrice van de Maatschappelijke Opvang de ontwikkelingen gunstig te beïnvloeden.‘De afspraak is dat ik me terugtrek en dat we de Ruggesteun opheffen. Ik sta voor een structuur van onderop, voor bewustwording en positieverbetering van de mensen. Maar de wereld zit nu sterk bureaucratisch in elkaar, de gemeente heeft weerstand tegen mij. Mijn leeftijd speelt ook mee.’