Hilhorst geeft het voorbeeld van een leerkracht, die moeite heeft met al die verschillende leerlingen in zijn klas. ‘En wat doen we dan? Dan pakken we er een paar leerlingen uit en gaan we hen labelen. Zij hebben een probleem, in plaats van naar het onderliggende probleem in het onderwijs te kijken.’

‘Focus te veel op individuele problemen’

Dit is geen probleem enkel van het onderwijs, in het hele sociaal domein ligt de focus volgens Hilhorst té veel op de individuele problemen. Met als gevolg dat de aandacht voor onderliggende problemen waar grotere groepen inwoners de dupe van zijn niet worden gezien of worden aangepakt. ‘Pijnlijk genoeg gaat het meeste geld naar de aanpak van individuele problemen, in plaats van naar dit soort grotere collectieve vraagstukken.’ Met de City Deals, waar met hulp van innovatieve oplossingen maatschappelijke vraagstukken aan worden gepakt, probeert Hilhorst in allerlei steden dit soort patronen op te sporen en aan te pakken.

Lobby

Hilhorst, geïnspireerd door de Britse sociaal innovator Hilary Cottam, ziet drie fundamentele problemen die ervoor zorgen dat mensen in de huidige samenleving ‘door het ijs zakken’. ‘We zijn te veel gericht op de korte termijn, korte interventies om het ergste te voorkomen. Maar hulp en aandacht op de lange termijn ontbreken, het zicht op de horizon ontbreekt. Na die korte interventie moet je snel mogelijk weer zelfredzaam zijn. Dat zie je ook bij jeugdhulp, dat stopt na je achttiende. Er wordt echt veel te weinig nagedacht hoe iemand voor de lange termijn veerkrachtig gemaakt kan worden.’ Met alle gevolgen van dien. ‘Geen zorg, zonder nazorg. Maar dan loop je in de praktijk meteen ook tegen aanbestedingen en financieringsstromen aan.’

‘Mensen worden overvraagd’

Een ander belangrijk probleem is volgens Hilhorst het grote geloof in de zelfredzaamheid, die afgelopen jaren sterk gevoed is door de participatiewet en het neoliberale beleid. ‘Mensen worden voortdurend overschat, overvraagd. Maar ons systeem is zo complex geworden, dat zagen we pijnlijk genoeg met toeslagenaffaire. Het is voor heel veel mensen onmogelijk geworden om hun weg daarbinnen te vinden.’

Ervaringsdeskundige

Daarom moet er volgens Hilhorst alles aan gedaan worden om die kloof tussen systeem en de inwoners te verkleinen. ‘De inzet van ervaringsdeskundigen kan daar zeker bij helpen. Mensen met ervaringskennis kunnen laten zien hoe groot die kloof wel niet is. Maar dan moet je ook doorpakken. De inzet van ervaringsdeskundigen heeft vergaande consequenties. Het betekent bijvoorbeeld dat je de manier van communicatie moet aanpassen, dat je beleid op de schop moet. Je moet die inzichten ook verder durven door te voeren.’

Schotten

En naast de blinde vlek voor sociale relaties, het kortetermijndenken en het geloof in de zelfredzaamheid, lopen professionals met al hun goede bedoelingen voortdurend tegen allerlei schotten in het systeem aan. Dat maakt het ook lastig om die onderliggende patronen aan te pakken. Elke organisatie gaat vaak maar over een deel van de oplossing. ‘Dan zeggen we met z’n allen bijvoorbeeld “Een gezin, een plan”. Een regisseur moet dan de regie houden, maar in de praktijk heeft hij of zij nauwelijks zeggenschap over de andere organisaties, aan daadwerkelijke macht ontbreekt het dan.’

Elk professional moet volgens hem wel kijken wat ze binnen het eigen werkveld, ‘binnen de eigen cirkel van invloed’ wel kunnen doen. Dat is verre van eenvoudig, weet Hilhorst. Door de grote werkdruk en tekort aan personeel zijn veel professionals vooral bezig met dagelijkse brandjes blussen. ‘Maar de sociaal werker mag zich echt wel kritischer en activistischer opstellen, zeker wanneer het geen individuele maar structurele problemen betreft.’

Politieker optreden

Mondige professionals kunnen wel degelijk het verschil maken, weet de politicoloog. ‘De kostendelersnorm wordt nu bijvoorbeeld – na een lange lobby van allerlei partijen – wel aangepast.’ En als gevolg van de toeslagenaffaire is er volgens Hilhorst ook veel meer ruimte voor die kritische professional. ‘Ze mogen echt wel politieker optreden.’