‘Je willen onderscheiden van een andere groep is menselijk’, vertelt Maaike van Kapel, onderzoeker bij het Kennisplatform Integratie & Samenleving. ‘Er zijn zelfs voorbeelden uit het verleden van mensen die zich afzetten tegen de dominante normen en daarmee goede nieuwe normen zetten. Er is sprake van ongewenste polarisatie als er geen ruimte meer is voor nuance. Het wordt een probleem als je een kant móet kiezen. Dat leidt tot conflicten.’

Scholenstrijd

Van Kapel geeft een voorbeeld van een scholenstrijd. ‘De ene school was een “zwarte” vmbo-school, en andere een “witte” vwo-school. Tussen de leerlingen was amper contact, maar ze hadden wel allerlei vooroordelen over elkaar. Als ze elkaar tegenkwamen op straat ontstonden daar conflicten.’ Gescheld bij de supermarkt als beide scholen pauze hebben of ruzies in het uitgaansleven van het dorp.

Mijnenveld

Dit soort situaties aanpakken als jongerenwerker lijkt een mijnenveld. Wat kan je doen en wat beter niet? ‘Allereerst: inventariseer wat er gaande is’, zegt Van Kapel. ‘Polarisatie is een proces dat zich ontwikkelt in fasen. Voor je het aanpakt moet je onderzoeken hoe de situatie in elkaar zit. Als er al een confrontatie of conflict is geweest, is het niet verstandig om de twee groepen bij elkaar te zetten. Anderzijds, als er helemaal niks aan de hand is en je tuigt een bijeenkomst op waarbij je het probleem benadrukt, dan maak je het groter dan het is.’ Het beste moment om in te grijpen is als de polarisatie nog slechts aan het ontkiemen is. ‘Dat is precies het moment dat er nog veel winst te halen is.’

Meng de stamppot met couscous

Een bijeenkomst op activiteit zorgt ervoor dat de twee groepen elkaar ontmoeten. ‘Vanuit de contacttheorie weten we dat ontmoetingen, en vooral samenwerkingen aan een gezamenlijk doel werkt als een trein’, aldus Van Kapel. ‘Let wel op: een makkelijk gemaakte fout bij zulke bijeenkomsten is dat de verschillen juist worden benadrukt. Denk aan een gemeenschappelijke maaltijd waarbij Nederlanders, Surinamers en Marokkanen eten meebrengen dat “typisch” Nederlands, Surinaams of Marokkaans is. Daarmee benadruk je wie bij welke groep hoort. Het zijn dan wel positieve stereotypen, maar het gaat over de verschillen tussen de groepen, niet over wat hen bindt.’ Mengen is het sleutelwoord.

Voetbalcompetitie

Ook in het geval van jongeren van de twee scholen is mengen het antwoord. ‘Wat ik dan vaak zie is dat men een voetbalwedstrijd organiseert. Heel leuk, maar niet als de scholen vervolgens tégen elkaar strijden. Daarmee benadruk je weer het verschil tussen de groepen en wakker je de polarisatie aan. Een simpele maar effectieve aanpassing: vorm gemengde teams.’

Vrijwillig en laagdrempelig

Twee schijnbaar tegenstrijdige tips van Van Kapel aan het jongerenwerk: probeer iedereen erbij te betrekken en laat mensen vrijwillig meedoen. ‘Je wil mensen motiveren om mee te doen, maar verspil je tijd niet aan mensen die helemaal aan het uiteinde van de polarisatie staan. Je wil ook niet dat mensen tegen hun zin bij zo’n activiteit zitten. Dan plakken ze dat negatieve gevoel van dwang op die andere groep. Richt je dus niet op de schreeuwers, maar op de mensen in het midden die nog genuanceerder kunnen denken over de andere groep’

Doel is grijs gebied

En wanneer heb je het goed gedaan? ‘Als ze maar een beetje meer begrip krijgen voor elkaars perspectief en er weer ruimte komt voor verschillen en nuance, dan heb je al winst. Ze hoeven niet direct vrienden te worden. Als er meer ruimte is voor grijs gebied, ben je al een heel eind.’